Interview door Hans Overgoor. Tijdschrift Omnes. Mei 2023

Je pelgrimage, zelf spreek je van een ‘omgekeerde kruistocht’, startte in Jeruzalem. De meeste pelgrims lopen náár Jeruzalem, jij vertrok er. Waarom? 

‘Het is raar, maar ik weet eigenlijk niet waarom ik überhaupt zo’n eind wilde lopen. Wat ik wel weet, is wanneer die kruistocht bij me opkwam. Dat was op koude, mistige decemberdag in Bouillon, toen we met oms gezin koffiedronken in een café pal tegenover de burcht van Godfried van Bouillon, leider van de Eerste Kruistocht. Opeens kwam het idee in me op om de tocht van Godfried opnieuw af te leggen. Tijdens die tocht zou ik dan verhalen schrijven voor de Groene Amsterdammer en het Financieele Dagblad over de achtergronden bij het nieuws uit die landen.’

Wat vond je gezin daarvan?

‘Mijn vrouw, Mirjam Vossen, vond het prima. Ze heeft ook altijd de wereld rondgetrokken. Ze gaf meteen een verklaring voor mijn wens. ‘Jij hebt altijd een groot plan nodig’, zei ze. ‘Anders word je ongelukkig’. Ik denk dat ze gelijk had.’

Blijft de vraag waarom je terugliep van Jeruzalem naar Bouillon?

‘Het idee pikte ik van Herman Vuijsje, die terug wandelde van Santiago naar Amsterdam. Van het oude, feodale, katholieke Galicië naar het hippe, anarchistische en seculiere Holland. Wandelen van het religieuze en onrustige Midden-Oosten naar de seculiere en rustige Lage Landen ligt in diezelfde lijn.

Maar er is nog een reden. Naar schatting kostte die Eerste Kruistocht 1,5 miljoen mensen het leven. De christelijke horden die Godfried voorgingen, moordden in 1096 de joodse gemeenschappen in het Rijnland uit. In 1099 rondde Godfried het bloedbad af door iedereen in Jeruzalem af te slachten. De man was een massamoordenaar van het ergste soort. Door terug te lopen, volgde ik wel mijn fascinatie voor deze periode in de geschiedenis, maar nam meteen ook afstand van de hele onderneming.’

Heb je niet overwogen om naar, of vanuit, Rome of Santiago te lopen?

‘Dat lijken me ook prachtige routes. Maar de Palestijnse Westbank of de Libanese vluchtelingenkampen trekken me meer dan de Alpen of de lavendelvelden van Zuid-Frankrijk.’

Wat heeft deze pelgrimage jou gebracht?
‘Volgens een romantisch cliché moet zo’n reis je leven veranderen. Je moet diepe inzichten opdoen, nieuwe ervaringen ondergaan, op jezelf worden teruggeworpen en jezelf vinden. En dat lukt, nog steeds volgens het cliché, het best in de vrije natuur. In zijn laatste boek ‘Met lichte tred’ vertelt filosoof-wandelaar Ton Lemaire dat je langzaam wandelend afstand neemt van de maatschappij en tot zelfreflectie komt.

Afijn, dat bracht het me allemaal niet. Ik pas niet in die romantische wandeltraditie, zo werd me al snel duidelijk. Ik ben nooit op zoek naar mezelf, maar naar anderen. Ik zoek de natuur niet op, want ik vind autowegen veel interessanter, net als steden en industriegebieden. En ik wilde helemaal geen afstand nemen van de maatschappij. Ik wil me telkens weer onderdompelen, in de koffiehuizen van Beiroet, de rafelranden van Istanbul of de boerendorpen in Bulgarije.’

Dat maakt me benieuwd naar wat het wel bracht?

‘Dat ik bevestigd werd in wat ik allang dacht. En dat is dat je mensen kunt vertrouwen. Dat ‘de meeste mensen deugen’, om met Rutger Bregman te spreken. Ik ben nooit opgelicht, bestolen, aangerand, vermoord. Wel ben ik heel vaak op de thee gevraagd, heb warme gesprekken gevoerd, me geborgen gevoeld. Zeker, dat heeft ook met toeval en geluk te maken.

Waarin ik ook werd bevestigd, is dat we veel meer op elkaar lijken, dan dat we van elkaar verschillen. Uiteindelijk willen alle mensen, ook in Palestina of op Cyprus, een luisterend oor, respect, vrijheid en voorspoed. Wat blijft is dat de een pech heeft om in een Libanese krot te worden geboren en de andere in een villa in Oostenrijk.

Wat was de meest treffende ontmoeting op je lange tocht?

‘Dat was Sahar Minkara, een vrouw in Tripoli, in het noorden van Libanon, pal tegen de Syrische grens. Tripoli is een conservatieve, deels salafistische stad, straatarm en afgeladen met vluchtelingen. Sahar had er een café geopend waar ook homo’s welkom waren, waar een Josti-band speelde, waar mensen boeken konden lenen en geld werd ingezameld voor humanitaire projecten. Dat het café ook openstond voor homo’s beviel een groep extremistische moslims niet. Ze vielen, gemaskerd en met machinegeweren binnen en dreigden het café uit te moorden. Maar Sahar bond niet in. De volgende dagen ging ze in uitdagende kleren op de stoep voor haar café zitten en vertelde iedereen luidkeels wat haar was overkomen. Dat ook seksuele minderheden een kroeg nodig hadden, dat de 21^e eeuw ook in Tripoli was gearriveerd en dat echte moslims veel toleranter zijn dan de baardmannen die haar bedreigden. Het werkte. Ze is nu beroemd in Libanon en de extremisten lieten niets meer van zich horen.’

In vogelvlucht wandelend door de duizendjarige geschiedenis van Europa van de Kruisvaarders tot heden, wat voor beeld zie je dan oprijzen of opdoemen?

‘Het meest fascinerend is toch de enorme vooruitgang. Nu is er die vreselijke oorlog in Oekraïne, maar het blijft uitzonderlijk dat we in Europa weer oorlog hebben. In 1795, wanneer Immanuel Kant zijn mooie boekje ‘Naar de eeuwige vrede schrijft’, woeden er in heel Europa nog oorlogen. Zowat elk Europees land is twee eeuwen geleden in oorlog met een ander land. In Parijs hakken de guillotines meer dan 16 duizend hoofden af.

Vergelijk je onze tijd alleen al met de late 18e eeuw, dan zie je dat de kindersterfte wereldwijd enorm is gedaald. Van 1 op de 2 dode kinderen naar 1 op de 26 vandaag. In heel rijke landen als Nederland is de kindersterfte al gedaald tot 1 op de 260. Dat moeten we ook zien te bereiken op wereldschaal.

Eind 18^e eeuw was de levensverwachting amper 35 jaar, nu is die, wereldwijd, 72 jaar. We kregen er dus een volledig leven bij. Denk ook aan de emancipatie van vrouwen, de mogelijkheden voor homo’s om te leven met wie zij zelf willen, het feit dat de helft van de wereldbevolking in democratie leeft, dat we onze eigen leiders kunnen kiezen.’   

Je bent bekend als optimist.

‘Dat klopt helaas niet, ook al zien velen me zo. Wie me zo omschrijft heeft doorgaans geen idee hoe we er wereldwijd op vooruit zijn gegaan. Wie hen dat vertelt, die moet wel een optimist zijn. Nou nee dus. Ik zie mezelf als een realist, als iemand met veel interesse in de geschiedenis en in de feiten.’

Maar je gelooft wel in technologische vooruitgang als drijvende kracht die de mens veel welvaart heeft gebracht en ook zal brengen.

‘Dat klopt dan weer wel. Dat komt voort uit diezelfde belangstelling. Zonder de pil, de stofzuiger en de wasmachine, was de emancipatie van vrouwen nooit zo snel op gang gekomen. Kunstmest en genetische aanpassing van landbouwgewassen, maakten het mogelijk dat we vandaag acht miljard mensen kunnen voeden. Dankzij vaccins en antibiotica hadden we vreselijke ziekten als pokken, polio, tuberculose et cetera nooit uitgebannen of fors teruggedrongen. Dankzij dijken, stormwegkeringen, stevige huizen, irrigatie, drainage en early warning systems dringen we het aantal klimaatdoden enorm terug. Honderd jaar geleden stierven jaarlijks een half miljoen mensen aan het klimaat, inmiddels zitten we onder de tienduizend per jaar. Verrekend met de sterk gestegen wereldbevolking, is het aantal klimaatdoden met 99 procent gedaald. Afijn, een groot deel van die vooruitgang danken we aan technologie.’

Misschien is er dan wel meer welvaart, maar is er ook meer welzijn?

‘Het is een misverstand dat er in welvarende landen minder welzijn is. Mensen in rijke landen zijn heel wat gelukkiger en tevredener dan mensen in beroerde omstandigheden. Ga maar eens een week in een slum in Kinshasa zitten. Mensen in welvarende landen voelen zich vrijer, ontwikkelen zich beter en zetten zich veel meer in voor anderen en voor het klimaat of de biodiversiteit. De top 5 van de World Happiness Index komt overeen met de top 5 van de ‘Human Development Index’, de top 5 van de ‘Freedom in the World Index’ en de top 5 van de ‘Environmental Performance Index’. Geluk gaat, kortom, hand in hand met welvaart, met vrijheid en met meer zorg voor de ander, de natuur en het milieu.’

Blijft er reden tot optimisme, gezien de steeds meer autocratische en dictatoriale regimes waarbij een kleine groep het lot van de mensheid bepaalt?

‘Wanneer ik me over iets zorgen maakt, dan is het precies dit. Na de optimistische jaren ’90 werden niet alleen China en Rusland weer autocratieën, ook de grootste democratie ter wereld, India, verandert in een autoritaire staat. Uiteindelijk ligt de basis van onze vooruitgang en ons geluk in het feit dat we met elkaar praten, dat we vrij zijn om onze mening te geven, dat we samen problemen oplossen. Technologie kan een van die oplossingen zijn. In dictaturen is deze vooruitgang niet mogelijk.’

Heb je plannen voor nog een “omgekeerde” pelgrimage?

‘Met Herman Vuijsje droom ik wel eens van een lange wandeling door Afrika. Bijvoorbeeld langs het meer van Malawi, een land waar ik geregeld woon. Of van de Appalachian Trail, die loopt over een afstand van ongeveer 3530 kilometer door 14 staten in het oosten van de Verenigde Staten. Maar dat ga ik nooit meer doen. Ik ben 62 en voel steeds meer de behoefte om de diepte in te gaan, in plaats van de verte. Ik heb het voorrecht van een eigen werkkamer in het Trappistenklooster van Koningshoeven nabij Tilburg. Daar werk ik in stilte en afzondering. En dat doet me goed.’

Ondertussen zie ik je allerlei dingen organiseren, van abdijsessies tot inspiratiereizen?

‘Ik zeg dan wel dat ik nu de stilte en afzondering opzoek, maar inderdaad leid ik ook ‘inspiratiereizen’, onder meer naar Parijs, Wenen, Jeruzalem en Malawi. Op een aantal oude, zuidelijke abdijen organiseer ik met anderen ‘abdijsessies’. Samen met onder meer Felix Meurders, hoop ik deelnemers aan een meer optimistisch wereldbeeld te helpen. En dan bedoel ik optimisme op grond van realisme, van feiten en ervaringen, opgedaan uit data en de alledaagse werkelijkheid. Een realistisch optimisme waar we vandaag meer dan ooit behoefte aan hebben.’

Dr. Ralf Bodelier studeerde geschiedenis en theologie. Hij promoveerde als filosoof. Bodelier schreef een tiental boeken. Onlangs verscheen ‘Lang Leve de Mens. Redden we het ook met 10 miljard?’ Voor de inspiratiereizen en abdijsessies van Ralf Bodelier, zie www.curicos.nl