Astrid Spraakman, Univers, 28 juni 2012
Journalist, schrijver, debatleider, niet-praktiserend atheïst: Ralf Bodelier is een druk baasje. En dan presenteert hij deze week – op het oude nest van de Tilburgse universiteit – ook nog zijn proefschrift Kosmopolitische Perspectieven. De passie en angst van een nieuwsgierig wereldburger.
Vier dagen angst was het in huize Bodelier, toen vorig jaar de 14-jarige zoon David plots op reisavontuur verdween. Samen met een vriendje besloot hij op maandagochtend niet naar school, maar naar de Eiffeltoren in Parijs te fietsen. Zijn ouders hoefden zich geen zorgen te maken, zo liet hij in een achtergelaten brief weten. Dat deden ze wel. Al is vader nog zo’n fanatiek voorvechter van het wereldburgerschap.
Is jouw zoon de ware kosmopoliet? “Het was een nare ervaring op dat moment. Maar als die eerste schok voorbij is, en hij is weer terug, dan komt inderdaad het besef: hij heeft het toch maar geflikt op zijn 14e! Ik had het niet gedaan in die tijd. Maar een kosmopoliet, die reist, ja. Die verdiept zich in andere mensen en durft naar andere landen te gaan. Of dat nu fysiek is of online, via boeken of documentaires, het gaat om nieuwsgierigheid. Hoewel dat nare gevoel van toen wordt gecompenseerd met een bepaalde waardering voor zijn ondernemingslust, hoop ik niet dat hij het nog eens zo doet. Maar ach, hij is vijftien nu en veel te druk met voetballen en met zijn kapsel, in plaats van met de wereld te ontdekken. Al was dit natuurlijk geen onverdienstelijke poging om die wereld wél te ontdekken.”
Maar de reislust had hij niet van een vreemde? “Zeker niet nee. Hij heeft iets van mij, maar vooral ook van mijn vrouw Mirjam. Zij heeft ook altijd over de wereld gezworven. En David heeft veel met ons gereisd, dus hij kende Parijs wel een beetje. Het is hem gelukt zonder kaart vanuit Tilburg het einddoel, de Eiffeltoren, te bereiken. Met een toeristische omweg via het Centre Pompidou en Champs-Élysées. Hij had alleen een oud kompas van mij, dat hij onderweg ook nog verloor. Zelfstandigheid, daar hebben we altijd op aangestuurd. Vind je eigen weg en zoek jij maar eens uit welke metro we moeten hebben. De filosofen die ik in mijn proefschrift behandel, waren allemaal ontzettend reislustig. De enige die niet reisde, Immanuel Kant, las alles wat los en vast zat en verkende zo de wereld.”
Ben je een idealist? “Absoluut. Ik zie het kosmopolitisch denken als een ideaal. Het is meer dan een afstandelijke filosofie, het is een ideologie. We leven nog niet in een kosmopolitische samenleving, maar mijn veronderstelling is wel dat we daar naartoe gaan. Dat is een wereldsamenleving waarin mensen elkaar steeds vaker tegenkomen, en daarmee ook meer betrokken raken bij elkaar. Hoe meer de samenleving globaliseert, hoe meer we rekening houden met elkaar. Overigens zonder jezelf te vergeten; je hoeft niet zelf te lijden om een ander te dienen. Wat we nog missen is een manier van denken die het lot van een ander betrekt in onze overwegingen: een vorm van kosmopolitisch bewustzijn. Ik denk nu bijvoorbeeld wel aan de kinderen in de buurt als ik in de auto zit, en rij omwille van hen niet te hard. Maar als ik kleren koop, sta ik er nog niet bij stil of het door kinderhanden is gemaakt.
De huidige generatie studenten is overigens al wel veel meer een wereldburger dan toen ik, heel lang geleden, student was. Ze spreken goed Engels, zijn dankzij internet heel internationaal ingesteld en reislustig.”
De waarheid is te vinden in het botsen der meningen. Het is het credo van Ralf Bodelier. De Tilburgse journalist, filosoof, schrijver,onderzoeker en debatleider bij het Wereldpodium (‘Een podium waarop de wereld te gast is’) wordt gedreven door nieuwsgierigheid. Hij is gefascineerd door veranderingen, bij voorkeur op mondiale schaal, en hoe deze doorwerken in het leven van gewone mensen. Een intellectuele, charismatische rasoptimist en ‘niet-praktiserend atheïst’ met kenmerkende zachte tongval, opgedaan in het diepe zuiden van Limburg.
Je groeide op in een katholiek nest, maar eenmaal in Tilburg viel je van je geloof. “Als Zuid-Limburgse jongen was ik natuurlijk gelovig katholiek. Tijdens mijn studie theologie in Tilburg werd het geloof helemaal ontrafeld. Wat er overblijft, is een product dat door mensen is gemaakt. Dan moet je wel heel gelovig zijn, wil je niet gaan twijfelen aan de religie van je jeugd. De doorslag gaf de geschiedenis. In de tijd dat ik bij het Joods Historisch Museum werkte,heb ik me veel beziggehouden met Auschwitz. Ik kwam er achter dat het christendom hier direct mee te maken heeft. Hitler kon zijn gedachtegoed gemakkelijk terugbrengen naar wat de kerken eeuwenlang gepreekt hadden. Daardoor werd hij ook amper tegengesproken. Bij die club wilde ik niet meer horen.”
Is er in een kosmopolitische toekomst nog wel ruimte voor geloof? “Veel religies, waaronder het christendom en de islam, staan wantrouwend tegenover het kosmopolitisme. In de ideale wereld van de kosmopoliet is iedereen betrokken bij elkaar en schaden mensen elkaar niet. Voor een christen is de ideale wereld het Rijk van God. Iedereen is daar welkom, mits hij of zij eerst christen wordt. En het moet op hun manier. Dan sta je niet open voor alle mensen, het is een afgeschermde beweging. Aan de andere kant heeft bijvoorbeeld het jodendom juist bijgedragen aan het kosmopolitisme. Joden hebben sinds de eerste eeuw gezworven. Vrijwillig was dat niet, maar het heeft joden doorlopen gedwongen zich op een positieve manier te verhouden tot hun christelijke of islamitische omgeving. Tot de stichting van de staat Israël moesten ze wel openstaan voor en samenwerken met anderen. Veel grote kosmopolitische denkers zijn joden.”
Wat doe je zelf om dit ideaal waar te maken? “Ik ben jarenlang nauw betrokken geweest bij een ontwikkelingsproject in Afrika, in Malawi. Samen met Mirjam organiseerde ik educatieve reizen naar dat land, naar de sloppenwijken, krantenredacties en scholen. Enkele jaren terug ben ik daarmee gestopt omdat ik simpelweg geen tijd meer had door het Wereldpodium en mijn proefschrift. Het Wereldpodium is ook een manier om mensen te informeren en te inspireren rond die mondiale thema’s. Ik wil overigens niet beweren dat ik zelf alles waar kan maken, maar ik vind het kosmopolitisme het verdedigen waard.”
Hoe ziet de wereld er straks uit? “In economisch opzicht is er een global shift. De maakindustrie bevindt zich nu vooral in Azië, en breidt zich voor een deel uit naar Afrika. Landbouw concentreert zich in Latijns-Amerika en steeds meer in Oost-Europa. Nederland is te duur voor productiewerk, onze handelswaar bestaat uit kennis en diensten. Daar moeten we ons ook in profileren. Over een paar decennia, of over een paar jaar misschien al, zal dat ook weer veranderd zijn. Zo concurreren we tegenwoordig op globaal niveau, terwijl mijn opa nog concurreerde met de boeren uit hetzelfde dorp en ik binnen de grenzen van Nederland. Voor de huidige studenten is het arbeidsveld de hele wereld.”
Wordt de wereld daarmee meer gelijk? “De wereld verandert razendsnel en daar moeten we in mee. Een paradijs zal het ook nu niet worden. Er ontstaat een onderklasse die minder goed mee komt. Dat is de nieuwe ongelijkheid. De ongelijkheid komt te liggen tussen de verschillende lagen van de wereldbevolking. Dat zie je ook in Nederland ontstaan. Mensen die naar de voedselbank moeten en mensen die de voedselbank sponsoren. Studenten worden meegenomen in de veranderende wereld en maken deel uit van de nieuwe meritocratie. Zij zijn de nieuwe gediplomeerden en zoeken hun kansen op de globale markt. Er is ook een grote groep die niet meekomt, zich terugtrekt en op de PVV stemt.”
Dus de eerste en derde wereld zijn straks overal? “Dat biedt ook weer nieuwe kansen. Misschien niet voor iedereen hier, maar wel in China of Indonesië of Soedan, wie zal het zeggen? Als je bang bent om zaken te doen met een Afrikaan, dan krijg je het moeilijk. Als je openstaat voor aanbiedingen uit de rest van de wereld is er alle toekomst.”
Ralf Bodelier (1961) groeide op in het Zuid-Limburgse Vaals. Voor zijn studie theologie trok hij naar het ‘exotische’ Tilburg. Na zijn afstuderen werkte hij bij het Joods Historisch Museum in Amsterdam en als docent cultuurgeschiedenis en filosofie op de Academie voor Journalistiek. Hierna ontpopte hij zich tot journalist.
Bodelier is ook initiator en debatleider bij Wereldpodium. Vorig jaar organiseerde het Wereldpodium zo’n veertig evenementen, variërend van de Peerke Donderslezing tot de opening van Festival Mundial. Wereldpodia vinden doorgaans plaats in theater De NWE Vorst. Onder meer Guy Verhofstadt, Ruud Lubbers, Jan Pronk, Femke Halsema en Joris Voorhoeve waren er te gast.
Ook schrijft Bodelier essays en boeken, waaronder de roman Atheïst in Afrika, de verzamelde reportages Bomen hebben wortels, mensen hebben benen en de essaybundel Tegen de angst. Optimisme als opdracht voor de 21e eeuw. Op 28 juni promoveerde hij aan de Tilburgse universiteit op het onderzoek Kosmopolitische Perspectieven. Bodelier is getrouwd met journaliste en onderzoeker Mirjam Vossen en vader van David en Emma.