Maak de nationale dodenherdenking klaar voor toekomst. Betrek immigranten uit oorlogslanden bij 4 mei en houd zo het belang van vrijheid levend [Nederlands Dagblad, 4 mei 2013]

De afgelopen jaren woedde op 4 mei een discussie over wie we dienen te herdenken. Moesten naast de slachtoffers van de Duitsers ook Duitsers zelf worden herdacht? Niet alle Duitsers waren immers nazi’s? En was de pijn van de Duitse nabestaanden minder reëel dan die van Nederlandse? Vandaag lijkt het debat beslecht. Tijdens de dodenherdenking moet alle aandacht uitgaan naar de slachtoffers. En niet naar de daders of degenen die we met de daders associëren.

Die uitkomst verdient te worden toegejuicht. Het is goed om rond 4 mei de slachtoffers centraal te stellen. Alleen zo kan de dodenherdenking blijven draaien om wat uitgroeide tot de kern van ons herdenken: de wrede aanslag op onze vrijheid en de massamoord op joden, homo’s, zigeuners en zwakzinnigen. Terecht is de avond van 4 mei uitgegroeid tot het belangrijkste moment in de Nederlandse ‘Civil Religion’. 4 mei is het moment waarop we onze grondwaarden op rituele wijze bevestigen. En deze publieke religie kan alleen bestaan dank zij een duidelijk verschil in slachtoffers en daders, engelen en duivels, goed en kwaad.

Het debat over de herdenking van Duitse soldaten is net beslecht, nieuwe uitdagingen dienen zich alweer aan. De eerste is dat de oorlog bijna zeventig jaar achter ons ligt. Degenen die er nog over kunnen vertellen, zijn de tachtig ruim voorbij. Voor een scholier van 15, is de Tweede Wereldoorlog net zo lang geleden als de Eerste Wereldoorlog voor wie dit jaar 50 wordt. Langzaam maar zeker glijdt de Tweede Wereldoorlog weg in het zwartwit van de geschiedenis.

Een tweede uitdaging is de gestage aanwas van het aantal niet-Westerse immigranten. Voor deze nieuwe Nederlanders is de herdenking van de Tweede Wereldoorlog niet vanzelfsprekend. Met name immigranten uit islamitische landen hebben een heel ander referentiekader. Velen werd ingeprent dat Hitler een rechtvaardige strijd voerde tegen de zionisten en dat Auschwitz werd uitgevonden door Israël om het verjagen van de Palestijnen te rechtvaardigen.

Een derde uitdaging bestaat uit de behoeften van deze nieuwe Nederlanders zelf. Velen zijn zelf oorlogsslachtoffers. Wie uit een oorlogsland komt, draagt het geweld nog vers op zijn netvlies. Velen vrezen ook vandaag nog voor hun geliefden die achterbleven. Willen wij hen betrekken bij ónze 4 mei, dan kan dat niet zonder onze aandacht voor hún oorlogstrauma’s.

In Tilburg vindt deze 4^e mei een interessant evenement plaats. Onder de titel ‘Sporen van Oorlog’ worden de oude herinneringen uit ‘40-’45 doorgetrokken naar de verse herinneringen van Tilburgse immigranten uit Afghanistan, Somalië, Sierra Leone en Rwanda. Dat is voor het eerst in de geschiedenis van de deze dodenherdenking en waarschijnlijk uniek in Nederland.

Zo zullen deze immigranten om zeven uur aanwezig zijn tijdens de officiële herdenking in de Heikese kerk. Daar luisteren zij mee naar de speeches en de verhalen uit ’40-’45. Om acht uur leggen zij gezamenlijk een krans bij het oorlogsmonument en tonen zo hun betrokkenheid bij het verleden van hun nieuwe woonplaats. Na de kranslegging treden deze oorlogsimmigranten zelf naar voren. In de nabijgelegen theaterzaal Factorium vertellen zij voor een Tilburgs publiek over hún herinneringen.

Terwijl de traditionele dodenherdenking volledig intact blijft en niets wordt afgedaan aan de herinneringen uit de periode ’40-45, wordt zo toch een directe brug geslagen tussen de oorlogservaringen van oude en nieuwe Tilburgers. Het op een dergelijke wijze betrekken van migranten uit oorlogslanden bij 4 mei, is niet te vergelijken met eerdere pogingen om aandacht te vragen voor de herinneringen van de daders. Niet alleen zijn de ervaringen van de nieuwe Nederlanders aanvullend op die van de oude, bovendien blijft de focus gericht op de slachtoffers.

Aan ‘Sporen van Oorlog’ ging een lang traject vooraf. Meerdere keren volgden de nieuwkomers onderwijs over de Tweede Wereldoorlog. Over de opkomst van het nationaal-socialisme en het bombardement op Rotterdam. Over de degradatie van joodse Nederlanders en de Shoah. Over de bevrijding en de doorwerking van de bezetting tot op de dag van vandaag.

Veel immigranten hoorden deze verhalen voor het eerst. Voor het eerst voelen zij zich ook betrokken bij de herdenking van 4 mei.

Het is te hopen dat de oude Tilburgers zich zaterdag net zo betrokken voelen bij hun verhalen. Want engelen en duivels, ervaringen van goed en kwaad, zijn universeler dan we wellicht vermoeden.

Samen met Thea van Blitterswijk en Lydia Verhagen nam ik namens het Wereldpodium het initiatief tot ‘Sporen van Oorlog’. Thea van Blitterswijk is pastor en coördineert  het ‘Interreligieus ontmoetingscentrum Het Ronde Tafelhuis’. Lycia Verhagen werkt bij het ‘Missionair Service Centrum MST’. Meer informatie over ‘Sporen van Oorlog’ op de website van het Wereldpodium