In een zoektocht naar creativiteit, humanisme en vooruitgang loopt filosoof Ralf Bodelier een omgekeerde kruistocht van Jeruzalem in Israël naar Bouillon in de Belgische Ardennen.
In deel 30: Bodelier arriveert op zijn ‘omgekeerde kruistocht’ in Zagreb, de enige stad ter wereld met een Museum van Verbroken Relaties. ‘Zoveel woorden, ceremoniën en feesten als we hebben om de start van een verhouding te vieren, zo weinig zijn er voorhanden bij het einde van een relatie.
Ralf Bodelier. Groene Amsterdammer. 20 augustus 2021
Op 3 januari 2020 startte in Jeruzalem mijn Omgekeerde Kruistocht naar Bouillon. December jl. stopte de grote Europese lock down mijn voettocht in de Kroatische hoofdstad Zagreb. En nu, zomer 2021, start ik hem in datzelfde Zagreb weer op. Eind december van dit jaar, hoop ik, eindelijk, bij de burcht van Godfried in Bouillon te arriveren.
Toeristen kom ik in Zagreb amper tegen. Waarschijnlijk gaan zij liever naar een resort aan de kust dan naar deze parel uit het Habsburgse Rijk. Want Zagreb ís een parel. De stad oogt al even mystiek als Praag of Krakow. Met trammetjes die door nauwe straten rommelen, een kabelbaantje dat naar de bovenstad leidt en een bergmassief dat al dat moois naar het noorden toe afgrenst.
In die bovenstad bevindt zich een klein museum met de intrigerende naam Museum van Verbroken Relaties. Deze relaties zijn voornamelijk op de fles gelopen liefdes. Andere werden verbroken door ziekte of dood. In de vitrines vindt je voorwerpen die op het eerste gezicht betekenisloos zijn: een trouwjurk, een zakdoekje, een boek, een gloeilamp van 40 watt. Ze komen uit alle hoeken van de wereld en zijn zonder uitzondering aan het museum geschonken. Wat deze voorwerpen hun betekenis geeft, zijn strak geschreven verhaaltjes die ernaast hangen.
De trouwjurk, zo lees ik, werd ooit aangeschaft door een jonge vrouw uit Istanboel. Een week voor het huwelijk verloor ze haar grote liefde tijdens een terroristische aanslag. Ze schonk de jurk aan het museum, samen met haar verdrietige verhaal. De gloeilamp stond op het punt te worden ingedraaid in Johannesburg. Terwijl een jonge man met het ding op een stoel klom, gaf zijn geliefde hem de bons. Vijf minuten later stond hij op straat, de gloeilamp nog in zijn hand. De vitrine met het Engelse boek ‘Ik kan je slank maken’ is de meest grappige. De tekst begint als volgt ‘Dit boek kreeg ik van mijn ex-verloofde. Moet ik nog meer vertellen?
Uit het Nederlandse Heerlen komt het zakdoekje. Erboven hangt deze tekst. ‘Dit is een fragment uit mijn leven dat ik graag met jullie wil delen. Ik had een goede relatie met mijn schoonmoeder, ze was mooi en elegant, ze was goed in talen, ze was aardig voor iedereen, ze hield van feesten, zingen en dansen. We praatten over veel dingen… Op een dag hadden we een heel bijzonder en verdrietig gesprek… ze vertelde me dat ze Alzheimer had… en maakte zich zorgen over de verslechtering van haar kwaliteit van leven… en alles wat de ziekte zou brengen… we wisten dat dit misschien ons laatste normale gesprek was… Toen gaf ze me deze ZAKDOEK… zodat ik mijn ogen kon drogen.’
Het ‘Museum van verbroken relaties’ laat ons opnieuw nadenken over einde van onze relaties. Opmerkelijk genoeg heb je tal van woorden, rituelen en ceremonies om de start van onze verhoudingen te vieren -van welkomskaarten en vrijgezellenfeestjes tot de inzegening van een huwelijk- maar rond de afloop ervan bestaat zoiets maar amper. Terwijl deze ervaring doorgaans veel ingrijpender is.
Geen wonder dat er een hele hulpindustrie op ingesprongen is. Met therapieën en zelfhulpboeken bieden ze tal van tips en methodes om zo snel mogelijk over de ellende heen te komen. Ze leren ons om de oude relatie te vergeten en stomen ons weer klaar voor een nieuwe. Hoe goedbedoeld en populair deze therapieën en hulpboeken ook zijn, in wezen werken ze destructief. Wellicht lukt het je om je verdriet te verminderen en je weer open te stellen voor een nieuwe liefde. Maar door zo in te zetten op het vergeten, vernietig je ook al de mooie en waardevolle aspecten van de voorbije relatie.
Het ‘Museum van verbroken relaties’ bepleit een constructieve benadering. Wie bij het museum een gloeilamp of trouwjurk met bijbehorend verhaal inlevert, is niet bezig met vergeten, maar schept iets nieuws. Eerst moet de Turkse bruid tot het besluit komen om haar bruidsjurk af te staan. Vervolgens dient ze contact leggen met het museum en denkt ze na over hoe ze de jurk in Zagreb kan krijgen. Vervolgens moet ze het ding uit de kast halen, inpakken en verzenden, om uiteindelijk lang te sleutelen aan de tekst die uiteindelijk naast de jurk komt te hangen. Iets vergelijkbaars geldt ook voor de dikke Engelse vrouw die van haar ex-verloofde een handleiding krijgt om dun te worden. Uiteindelijk weet ze de tekst zo te formuleren dat ze er zelf om kan lachen. En wij lachen met haar mee.
Deze constructieve benadering van ons verdriet is niet het enige wat mij treft. Dat is de universele kant ervan. Dit museum plaatst onze persoonlijke, tijd- en plaatsgebonden narigheden in een context van verhalen uit de hele wereld. Want of je nu uit Johannesburg, Istanboel of Heerlen komt, wanneer een geliefde je de bons geeft, wanneer hij of zij overlijdt of door Alzheimer uit je leven vertrekt: nergens ter wereld laat een afscheid ons onberoerd.
Het Museum in Zagreb doet me denken aan de beroemde fototentoonstelling ‘The Family of Man’ in het Luxemburgse stadje Clervaux. Deze bestaat uit 503 foto’s in zwart-wit, rond 1950 genomen door 273 fotografen uit 68 landen. Wat de foto’s in Clervaux tonen, is al net zo dagelijks als de objecten in het Zagrebse museum. Het zijn inkijkjes in het normale leven van normale mensen, overal ter wereld. Mensen eten, mensen zijn aan het werk, ze zijn verliefd, ze ogen gelukkig, ze koesteren hun baby en ze verzorgen hun ouders. Anderen worstelen met armoede en geweld, zijn verdrietig, ziek of begraven hun doden. The Family of Man gaat over het volle leven. Over liefde, geloof, geboorte, dood, werk, familie, kinderen, oorlog en vrede.
De samensteller van The Family of Man was Edward Steichen (1879-1973). Deze in Luxemburg geboren fotograaf, schilder en conservator van het New York Museum of Modern Art, wilde met zijn foto’s een bijdrage leveren aan een betere wereld. Door tal van gelijkenissen te tonen tussen mensen uit de verste uithoeken van de aarde, hoopte hij op een beter onderling begrip. Wie de foto’s op zich in liet werken, zo veronderstelde Steichen, kon niet anders dan concluderen dat mensen gelijkwaardig zijn; wanneer ze al niet aan elkaar gelijk zijn. Alle mensen, ongeacht hun geslacht, ras, klasse, cultuur of leeftijd, blijken verenigd door een gemeenschappelijke natuur en eenzelfde waardigheid. Volgens Steichen zou dit inzicht haat, geweld en vernietiging overwinnen.
Met The Family of Man presenteerde Edward Steichen, een even optimistisch als kosmopolitisch wereldbeeld. Een kosmopolitisme dat niemand wenst buiten te sluiten, dat van meet af aan universeel is en inclusief. In een tijd van terugkerend nationalisme en romantisch navelstaren, is deze boodschap actueler dan ooit. In feite doet het Museum van de Verbroken Relaties niets anders. Sinds kort geeft het ons de kans om onze eigen ‘break ups’ te delen op zijn website. Een interactieve wereldkaart met inmiddels al 2595 verhalen, van Ghana tot Moermansk, toont dat die boodschap nog steeds wordt verstaan.
Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.