Deuteronomium 28:22
“Mozes sprak: De Heer zal u treffen met tering en ontstekingen, met koorts en waanzin, met droogte en korenbrand en meeldauw, die u zullen achtervolgen en ten gronde richten. De hemel boven uw hoofd zal van koper zijn en de grond onder uw voeten van ijzer.”
Mattheus 11:5
“Blinden kunnen weer zien en verlamden weer lopen, mensen met huidvraat worden gereinigd en doven kunnen weer horen, doden worden opgewekt en aan armen wordt het goede nieuws bekend gemaakt.’
In zijn tijd was Jezus’ optreden uitzonderlijk. Hij sprak met vrouwen, genas lepra en verzette zich tegen steniging. Vandaag worden vrouwen en mannen steeds vaker gelijk behandeld, dringen we melaatsheid terug en loopt de doodstraf op zijn einde.
De taak die Jezus zich oplegde, is overgenomen door miljoenen artsen, feministen en mensenrechtenactivisten.
We zien dan ook steeds minder het uitzonderlijke van Zijn optreden. Het is de prijs die we betalen voor de vooruitgang. Maar het is ook een prijs die het waard is om betaald te worden.
[Bijdrage aan tijdschrift Berne, kwartaalblad van de Abdij van Berne, voorjaar 2018]
Jezus’ tijd was een vreselijke tijd. Alom heerste hongersnood en oorlog. Er woekerde een breed scala aan ziektes – pest, lepra, dysenterie, cholera, malaria en scheurbuik. Mensen liepen rond met puisten, karbonkels en abcessen. Ze waren maanziek en waterzuchtig, zaten onder de zweren, korsten en schurft. Ze bleken bezeten door demonen en werden vroeg blind, doof, stom en lam. Wanneer ze al niet getroffen werden door ziektes en een natuurlijke dood, was er het doorlopende gevaar te worden beroofd, verkracht of vermoord.
Levensverwachting is het aantal jaren waar een mens bij zijn geboorte op mag rekenen. En in Bijbelse tijden was de levensverwachting van mensen maar amper 30 jaar. Hoewel ook toen een kleine groep haar oude dag bereikte, haalden vier op de tien kinderen hun vijfde verjaardag niet. Onder jonge mannen was geweld de belangrijkste doodsoorzaak. Jonge vrouwen stierven vaak op het kraambed. Epidemieën richtten slachtingen aan. En wie er toch in slaagde om veertig of vijftig jaar te worden, takelde snel af. Hij of zij ging slechter zien, slechter horen en slechter lopen. In Bijbelse tijden was de oude dag vergeven van ziektes en gebreken.
Wie in Jezus’ tijd over de schreef ging, liep een aardige kans te worden gekruisigd. Jezus was bepaald de enige niet. In het Romeinse rijk gingen jaarlijks tienduizenden aan het kruis. Al net zo wreed waren de straffen op grond van de eigen, Bijbelse, wetten. Meest populair was de steniging, waarbij de bevolking van een stad of dorp werd uitgenodigd om iemand zo lang met stenen te bekogelen tot hij het leven liet. Het Bijbelboek Deuteronomium stelt zelfs dat jongeren die teveel drinken en niet naar hun ouders willen luisteren, door steniging moeten worden omgebracht.
Toén was de Barmhartige Samaritaan nog een bijzonderheid
Wanneer wij denken aan de bijbel, denken we vreemd genoeg niet aan de barbaarse omstandigheden waarin mensen moesten leven. Wij denken eerder aan zinnen uit Leviticus -heb je naaste lief als jezelf-, aan de Tien Geboden –U zult niet moorden-, en aan de doorgaans zachtmoedige optredens van Jezus. Waarschijnlijk realiseren we ons daarbij maar amper dat een man als Jezus de geschiedenis heeft gehaald omdát hij zich fors verzette tegen de wrede omstandigheden in zijn tijd. Toén was iemand als de Barmhartige Samaritaan nog een bijzonderheid. Wie vandáág geen hulp verleent aan een zwaargewonde, kan via artikel 450 in het Wetboek van Strafrecht worden veroordeeld tot drie maanden cel.
Feitelijk liggen de Bijbelse tijden alweer 2000 jaar achter ons. Toch was het pas rond 1900 dat de wereldwijde levensverwachting uitsteeg boven de 30 jaar. Maar ook aan het begin van de vorige eeuw stonden vrouwen en seksuele minderheden nog onderaan de sociale ladder. Ziekte en dood door tyfus, tuberculose en malaria was aan de orde van de dag. In Nederland was het aantal moorden per hoofd van de bevolking het dubbele van vandaag. Overal in Europa werd nog gemarteld en de doodstraf voltrokken. Pas in 1977 werd de laatste doodstraf uitgevoerd. In Frankrijk, per guillotine.
Hoe anders, hoe fundamenteel anders, is ons bestaan vandaag. De belangrijkste maatstaf waaraan we onze immense vooruitgang aan kunnen meten, blijft onze levensverwachting. Wereldwijd ligt die levensverwachting vandaag en wereldwijd boven de 70 jaar. Een in Nederland geboren baby mag zelfs verwachten 81 jaar te worden. Een andere belangrijke maatstaf is extreme armoede: die trof rond 1900 nog meer dan 90 procent van de wereldbevolking. Vandaag is het 9 procent en verder dalende.
Anno 2018 zou Jezus’ optreden heel wat minder opzien baren
Aan het begin van onze jaartelling reist Jezus door Palestina. Hij stelt de steniging ter discussie – ‘wie van jullie zonder zonde is, werpe de eerste steen’. Hij neemt vrouwen serieus – ‘het verbaasde de leerlingen dat hij met een vrouw in gesprek was’. En hij geneest mensen van lepra – ‘Jezus raakte hem aan en zei: ‘ik wil het, wordt rein’. En meteen was hij gereinigd van zijn huidvraat’.
Anno 2018 zou Jezus’ optreden heel wat minder opzien baren. Steniging komt alleen nog voor in een handvol islamitische landen. In meer dan honderd landen wereldwijd, is de doodstraf inmiddels afgeschaft. Terwijl Jezus bij zijn leerlingen nog opzien baarde door met een vrouw te práten, haalde IJsland onlangs het nieuws door gelijke beloning voor mannen en vrouwen te verankeren in de wet. Lepra eiste door de geschiedenis heen honderden miljoenen slachtoffers. Sinds we de strijd met de ziekte aanbonden, daalde het aantal gevallen met 99 procent. In 1990 leden wereldwijd nog vijf miljoen mensen aan ‘melaatsheid’. Dankzij organisaties als de Nederlandse Leprastichting, zijn het er vandaag, een kwart eeuw later, nog 170 duizend.
Wat 2000 jaar geleden nog gold als uitzonderlijk, is nu vanzelfsprekend. Waar Jezus, en zijn miljoenen navolgers eeuwenlang voor streden, is anno 2018 gangbare praktijk. Zeker in welvarende landen zien we steeds minder het uitzonderlijke van zijn optreden. Het is de prijs die we betalen voor de vooruitgang. Maar het is ook een prijs die het waard is om betaald te worden.