GRECO IDEMA in gesprek met Ralf Bodelier NieuwWij, 4 november 2019
Eind deze maand verschijnt zijn nieuwe boek ‘Kosmopolieten. Grote filosofen over een betere wereld voor iedereen’. En komende maanden organiseert hij met zijn organisatie ‘World in Progress’ meerdere ‘abdijsessies Inspireren met Vooruitgang’. Een gesprek met journalist, theoloog en filosoof Ralf Bodelier.
Later deze maand verschijnt dus je nieuwe boek. Valt dat boek in een paar zinnen samen te vatten?
“Ik denk het wel. Vandaag hebben we het vaak over populisme en fundamentalisme. We zien beide stromingen als grote bedreigingen van de moderne, open en tolerante samenleving; en dat zijn ze natuurlijk ook. Met Trump, Bolsonaro en Duterte aan de ene kant, en Al Qaida en IS aan de andere, is de wereld er niet fijner op geworden.
En toch lijkt de toekomst niet aan hen, maar aan kosmopolieten. Aan jonge wereldburgers met veel nieuwe ideeën over hoe de samenleving in te richten. Centraal in die ideeën is dat iedereen, wereldwijd, een menswaardig bestaan moet kunnen leiden. Je ziet ze overal opduiken. Bij de klimaatmarsen, in de #metoo beweging, bij #blacklivesmatter. Maar dat die nieuwe, open generatie opstoomt, blijkt ook uit nogal wat onderzoek. De meeste kosmopolieten zijn nu nog twintigers, op termijn nemen ze het stokje over.
Waarschijnlijk zonder het te beseffen staat hun kosmopolitisme in een lange traditie. In mijn boek probeer ik die te doorgronden. Ik begin bij de voddenfilosoof Diogenes in het oude Athene en eindig bij de huidige Indiase denker Amartya Sen.”
Noem je je zelf een kosmopoliet, een wereldburger?
“Dat is een lastige vraag, want ik kwam er achter dat een groot denker als Immanuel Kant kosmopolitisme heel anders definieert dan Emmanuel Levinas, een ander groot denker. Maar volgens beiden moeten we verantwoordelijkheid nemen voor andere mensen, waarbij het er niet toe doet of ze om de hoek wonen of aan de andere kant van de wereld. Ik ervaar dat ook zo. De wereld is zo klein geworden. We weten meer van elkaar, raken meer op elkaar betrokken en zijn dus ook meer verantwoordelijk voor elkaar. Omdát we beseffen dat de mineralen in onze mobiel worden opgegraven door kinderen in Congo, of dat onze uitstoot van CO2 bijdraagt aan een wispelturiger klimaat in de Amazone, wordt het onze verantwoordelijkheid om daar iets aan te doen.”
Met je WorldInProgress.nl ben je best kritisch op de media. Toch ben je zelf journalist.
“Vijftien jaar lang was ik zelfs docent aan wat nu de Fontys Hogeschool voor Journalistiek heet. We leerden journalisten vooral om zich te richten op de uitzonderingen. Wel op het neerstortende vliegtuig, niet op het feit dat, bijvoorbeeld, in 2017 niet één vliegtuig is neergestort en meer dan vier miljard mensen veilig op hun bestemming aankwamen. Wél op het kindermisbruik in de kerk, niet op het feit dat de Rooms-Katholieke kerk 140 duizend scholen en 21 duizend ziekenhuizen runt of dat katholieke ontwikkelingsorganisaties jaarlijks 3 miljard euro uitgeven aan hulp. Begrijp me niet verkeerd: dat neerstortende vliegtuig, dat kindermisbruik, het moet zonder meer in de krant. Maar de werkelijkheid is zoveel groter, zoveel bemoedigender en inspirerender. Daar lees je zelden iets over.”
De wereld is zo klein geworden. We weten meer van elkaar, raken meer op elkaar betrokken en zijn dus ook meer verantwoordelijk voor elkaar.Ralf BodelierTweet dit
Met anderen begon je in 2016 met World’s Best News, de voorloper van World in Progress. Wat is dit voor een organisatie?
“Met World’s Best News probeerden we de inzet, het activisme van mensen te stimuleren met verhalen over successen. De achterliggende gedachte is dat teveel alarmistische berichten mensen passief maakt, terwijl een goede dosis vooruitgangsnieuws ons activeert om een tandje bij te zetten. Wie lieten bijvoorbeeld zien dat wereldwijde extreme armoede sinds 1990 is gehalveerd. We vertelden dat kindersterfte fors afnam, dat vreselijke ziektes als polio enorm zijn teruggedrongen. Maar ook dat we er steeds beter in slagen om met uitsterven bedreigde soorten weer te laten groeien. Dat deden we door lezingen te geven, door opiniestukken te schrijven, maar ook door nieuws over de vooruitgang te maken en dat naar honderden journalisten te sturen. Bovendien hield ik presentaties op een groot aantal nieuwsredacties, van de NOS en de Volkskrant tot Nu.nl en EenVandaag.”
Hoe kreeg je dat voor elkaar? En wie betaalde dat?
“O, heel simpel, door kranten, radiozenders en journalisten te bellen. ‘Mogen we komen praten?’ We financierden ons project drie jaar lang met een gift van de Bill en Melinda Gates Foundation. Die is nu gestopt, waarna we World’s Best News hebben opgeheven, al is onze site worldsbestnews.nl nog online. We zijn nu begonnen met iets nieuws: ‘World in Progress’. Daarmee proberen we hetzelfde doel te bereiken, maar nu door inspiratietrajecten in kleine groepen.”
Wat was voor jou hét nieuwsmoment van 2019 en waarom? En: welk nieuws heeft veel te weinig aandacht gekregen?
“Lastige vraag. Voor Nederland is feitelijk élk bericht van het CBS een nieuwsmoment, ook al lees je er niets over de in de krant. Vandaag, 1 november 2019, vertelt het CBS dat wie nu 65 is mag verwachten 85 jaar en acht maanden te worden. Bij de vorige prognose in 2018 waren dat nog vier dagen minder. Klein nieuws misschien, maar élk jaar krijgen we er weer dagen bij. Pas geborenen krijgen er zelfs maanden bij. Afijn. Wat zou het aardig zijn wanneer het 8-uur journaal eens zou openen met ‘Goede avond, wereldwijd groeide onze levensverwachting ook vandaag weer met acht uur.’ Of met: ‘Vandaag gingen 55 duizend kinderen méér naar school, vandaag kregen opnieuw 206 duizend mensen stroom, vandaag vertrokken 273 duizend mensen uit extreme armoede en vandaag werden 319 duizend baby’s gevaccineerd tegen DTKP’. Maar zoiets zul je dus nooit horen. Want élke dag worden 319 duizend baby’s gevaccineerd. Deze structurele vooruitgang is de regel. Maar in het nieuws draait het om de uitzondering.”
Een van de activiteiten van World in Progress is het organiseren van ‘abdijsessies Inspireren met Vooruitgang’.
“Klopt. Dat doen we in eerbiedwaardige kloosters, waaronder dat van Berne in Heeswijk en Koningshoeven in Tilburg. Daar trekken we ons drie dagen terug voor intensieve en diepgravende inspiratiesessies. Met drie anderen, waaronder een expert in mediaframing, een specialist in armoedebestrijding en een radio- en televisiejournalist proberen we onze deelnemers op een fundamenteel andere wijze naar de werkelijkheid te laten kijken. Veel realistischer, veel relativerender ook. Maar vooral heel veel optimistischer, zonder naïef te zijn.”
Ja, er is klimaatverandering, maar er blijken ook miljoenen mensen te zijn die er alles aan doen om die verandering niet uit te laten lopen op een ramp.Ralf BodelierTweet dit
Hoe pakken jullie dat dan aan?
“We vertrekken bij het harde nieuws, dus bij berichten over oorlog, misdaad of klimaatverandering. Vervolgens duiken we in de brede ontwikkelingen áchter dat nieuws. Voor vrijwel iedere deelnemer gaat dan een nieuwe wereld open. Het begint te dagen dat datgene wat we doorgaans voor de werkelijkheid aanzien, juist de uitzondering op die werkelijkheid is. Plots zien onze gasten een wereld die er heel wat minder angstaanjagend uitziet. Ja, er is klimaatverandering, maar er blijken ook miljoenen mensen te zijn die er alles aan doen om die verandering niet uit te laten lopen op een ramp. Onze mediaexpert, gepromoveerd op framing door media, laat zien hoe journalisten werken, op welke manier ze hun onderwerpen kiezen. En, vooral, niet kiezen. Wist je dat het aantal klimaatdoden in 100 jaar tijd met 98 procent is teruggelopen? Van bijna 500 duizend dodelijke slachtoffers in 1920 naar minder dan 10 duizend in 2018? Fascinerend he?”
Waarom doen jullie dat in abdijen?
“Ordes als de Premonstratenzers – ‘Norbertijnen’ – van Berne en de Cisterciënzers – ‘Trappisten’ – van Koningshoeven zijn al zo’n 900 jaar oud. Meerdere keren stonden de ordes op de rand van de afgrond, maar telkens weer herstelden ze zich. Dagelijks zingen de broeders 3000 jaar oude psalmen vol wanhoop én hoop, vol ondergang én vol vertrouwen. Net als wij, kijken de religieuzen voorbij aan de waan van de dag. Ze denken eerder in eeuwen dan in weken. In hun bibliotheken ligt postmoderne filosofie naast middeleeuwse Getijdenboeken. Een betere setting voor onze boodschap is er niet. En hoewel wij geen religieuze insteek hanteren, hoort een goed gesprek met de broeders en deelname aan een gebedsdienst bij het programma.”
Toch proef ik haast een ‘religieuze’ missie in de opzet voor deze sessies. Klopt dat?
“Hahaha, dat horen we wel vaker. Ach, misschien is dat ook wel een beetje zo, ‘Evangelie’ betekent immers ook ‘Goed Nieuws’. En mijn achtergrond als theoloog kan ik natuurlijk niet verstoppen. En ja we hébben natuurlijk ook een missie. We willen mensen niet alleen inspireren en op een meer bemoedigende manier naar de werkelijkheid laten kijken. We hopen ook dat ze zich daadwerkelijk gaan inzetten voor een menswaardigere wereld. Of wanneer ze dat al doen, dat ze zich aangemoedigd voelen dat te blijven doen.”
Jullie willen mensen weer perspectief bieden…
“Juist! We willen laten zien dat we heus niet op de rand van de afgrond balanceren, terwijl we ons evenmin in het paradijs bevinden. We beseffen het misschien niet, maar de meesten van ons zijn, hoe klein en bescheiden ook, dag-in, dag-uit bezig de wereld beter te maken. Het is fantastisch om te zien wanneer deelnemers dat ook beginnen te beseffen en vervolgens besluiten er nog een schepje bovenop te doen.”
De radio- en televisiejournalist is Felix Meurders, wat grappig dat hij ook een bijdrage verzorgt!
“Felix is er het grootste deel van de tijd bij. Hij is echt een optimist pur sang. Zijn plezier in het leven spat er vanaf. Luister op zaterdag op Radio2 maar eens naar ‘Spijkers met koppen’. Felix is een icoon in de vaderlandse radio- en televisiejournalistiek. Ga je op zaterdag naar de live-opname van Spijkers in het Utrechtse café Florin, dan zie je geen oude man van 73 maar een opgetogen student van 23 aan het werk. Felix leeft, denkt en doet alsof hij die 73 jaar nog voor zich heeft. Terwijl de abdijsessies toch vrij serieus en diepgaand zijn, zorgt hij voor de schwung, de warmte en de lichtheid.”
De entreeprijs is vrij fors, eerlijk gezegd. Jammer, voor veel mensen zijn deze abdijsessies zo niet toegankelijk…
“Klopt, die drie dagen kosten 550 euro. De groepen zijn met rond de tien deelnemers echter klein, het contact met de vier sessieleiders intensief, de inhoud vernieuwend en diepgravend. En alles is tot in de puntjes verzorgd. Tegelijkertijd zit het ons ook niet lekker dat mensen met een bescheiden beurs niet mee kunnen doen.”
Voor lezers van Nieuw Wij maak je toch wel een uitzondering?
“Bij twee sessies in december zijn er nog enkele plaatsen over, zowel bij de Norbertijnen in Berne en de Trappisten op Koningshoeven. Wat mij betreft, verloten we die met een forse korting.”
Dat gaan we regelen! Wanneer zijn de abdijsessies wat jou betreft geslaagd?
“Dat zijn ze wanneer mensen ook na een half of een heel jaar structureel anders naar de wereld kijken. En wanneer ze zich aangemoedigd voelen om zich in te blijven zetten. Dat ze na afloop van de sessie opgetogen en vol goede moed de abdij verlaten, is voor mij niet doorslaggevend. Ze zijn geslaagd wanneer de inspiratie zich ook doorzet in hun denken en doen op langere termijn.”
Kortingsactie Nieuw Wij
Tot 15 november maakt u kans op maar liefst € 75,- korting op deelname aan een abdijsessie. Wat u hiervoor moet doen: een mail sturen naar info@nieuwwij.nl en hierin uw naam, postadres en telefoonnummer vermelden. Uiterlijk 16 november krijgen de 3 prijswinnaars bericht. Voor meer informatie over de abdijsessies: zie www.worldinprogress.nl.
‘Kosmopolieten. Grote filosofen over een betere wereld voor iedereen’ verschijnt deze maand bij de Vlaamse uitgeverij Gompel&Svacina.