Kristof Bohez. Het Nieuwsblad, Vlaanderen. Zaterdag 15 januari 2022

Hij vertrouwt erop: het komt goed. Mede dankzij hoogbouw, kerncentrales in plaats van windmolens en Beyoncé. Om dat vertrouwen in de menselijke vooruitgang te staven, besliste filosoof en auteur Ralf Bodelier om de kruistocht tussen Jeruzalem en Bouillon over te doen, maar dan in omgekeerde richting. Eind december kwam Bodelier weer in België aan. “Ergens in de jaren 70 ontstond het idee van de mens als vernietiger van de aarde. Terwijl we veel meer voor elkaar krijgen in de andere richting.”

Het oorspronkelijke idee, zegt Nederlander Ralf Bodelier (60), werd geboren tijdens een gezinsuitje in Bouillon. “Ik heb altijd wel een volgend groot plan, en dáár, bij dat kasteel, dacht ik eraan om eens van Jeruzalem naar Bouillon te stappen.” De omgekeerde weg die Godfried van Bouillon (1060-1100) aflegde om ‘het heilige land’ te gaan bevrijden van andersdenkenden, een bloedige kruistocht.

Net om aan te tonen dat de wereld in bijna duizend jaar tijd een véél betere plek werd, startte Bodelier in januari 2020 met z’n odyssee, die hem in etappes weer in Bouillon zou brengen. Met tussenpauzes en terugvluchten, om onder meer een gastcollege aan de universiteit van Rotterdam te geven.

Israël, Libanon en Turkije

In Libanon trof u een koffiebarista die opkwam voor homorechten, in Turkije sprak u met jonge stedelingen. Kan de wereld ook daar beter worden als ze Erdogan wegkrijgen, de man die z’n volk anno 2022 economisch versmacht?

Bodelier: “Da’s moeilijk met zekerheid te voorspellen. Maar wat wel zeker is, is dat de Turkse jongeren die ik sprak hem wel weg wíllen. Natuurlijk: ik weet ook dat vooral mensen met me spraken die al Engels konden of met me wilden spreken, via Google Translate. Maar misschien kantelt het nu ook bij de conservatievere plattelandsbevolking, als het financieel zo slecht blijft gaan. Zulke dingen nekken politici vaak. Bovendien blijkt uit verschillende onderzoeken dat jongeren massaal weglopen van Erdogan, dat ze ook weg willen uit de Arabische wereld. Zelfs velen uit Erdogans scholen, waar het conservatisme erin gedramd wordt, blijken bij bevragingen een stuk progressiever. Ze noemen zich moslim en zijn dat nog, maar vinden het prima als de president een vrouw zou zijn. We kunnen ons in het westen soms niet voorstellen welke aantrekkingskracht we hebben, via de globalisering en dingen als pakweg de iPad of Beyoncé. Onderschat de sociale media niet.”

Vooruitgang door ecomodernisme – technologische vooruitgang waarbij duurzaamheid centraal staat – is een ander stokpaardje van u. Zag u daar iets van terug?

(denkt heel even na) “Ja. Wist je dat ze in Israël van stukken woestijn succesvol landbouwgrond konden maken, dankzij technologie? Alle afvalwater vloeit ernaartoe. (op dreef) In Turkije zag ik hoe er heel mooi in de hoogte gebouwd wordt om meer mensen te huisvesten, en tegelijk ruimte voor de natuur te laten. Een nieuwe kerncentrale moet er energie opwekken met vrijwel géén CO₂-uitstoot.”

De ecomodernist in u gelooft ook dat hoogbouw toelaat om met nog meer mensen op deze planeet te leven, zonder dat zoiets schadelijk moet zijn.

“Je hebt je huiswerk goed gemaakt. Ik ben natuurlijk ook niet naïef, de huidige 7,8 miljard moeten er geen 78 miljard worden. De prognose van de Verenigde Naties is dat er ongeveer nog twee miljard mensen bij komen. De aangroei van de wereldbevolking is tijdelijk en zou na 2070 weer dalen. Vaak gaat het natuurlijk om heel grootse cijfers, maar het helpt als je het visualiseert: stel dat je alle mensen ter wereld één vierkante meter ruimte geeft, dan passen ze allemaal nog in Vlaanderen.”

“Met onze toenemende kennis kunnen we in de toekomst minder land bezetten en meer ruimte aan de natuur teruggeven. Dankzij zaken als intensieve landbouw of energie-opwekking door kerncentrales in plaats van windmolens, die meer plaats innemen.”

Bulgarije, Servië en Hongarije

U zegt: tijd om de mens te herwaarderen. Waar liep dat dan ooit mis?

“Goeie vraag. Als ik alles naast elkaar leg, dan moet dat wellicht ergens rond 1970 geweest zijn. Er was de milieuverontreiniging door de pesticide DDT, er werd vanalles geloosd in waterlopen en het boek Silent spring was er, dat een stille, doodse lente aankondigde. Toen ergens moet het idee ontstaan zijn van de mens als vernietiger van de aarde. Terwijl we natuurlijk veel meer voor elkaar krijgen in de andere richting. Als iemand erin slaagt een vaccin te ontwikkelen dat een virus mee afstopt, dan zal het mij zelfs een zorg wezen of dat al dan niet een goed mens is: het punt is dat we dat kúnnen.”

Vooruitgangsgeloof was uw startpunt, maar de Balkan zwakte dat wat af.

“Servië en Hongarije maakten het lastig. Je merkt er dat je met regimes zit die uitermate restauratief zijn, naar het eigen verleden blijven kijken. Het is meer iets van politici dan van het volk zelf. Politici worden er niet verkozen door beloftes als de pers aan banden leggen of ngo’s uit het land krijgen. Wel met de belofte van economische welvaart, waardoor ze dat eerste kunnen doen. Vergeet niet dat die landen nog maar zo’n dertig jaar bevrijd zijn van autocratische leiders. Mensen zijn er nog nooit zo vrij geweest als in België of Nederland. Maar de jongeren willen stilaan óók Engels leren en reizen, hoor.”

Al wandelend kwam u almaar dichter bij het inzicht hoe vrij u zelf bent.

“In m’n laatste verslagen komt dat heel duidelijk naar voor, hé? Een soort vrijheidsbesef omdat ik domweg even kon leven zonder sociale verplichtingen of vaste routines, terwijl ik stapte. Dat ik kon gaan en staan waar ik wou. Heel geprivilegieerd. De gemiddelde Afghaan kan dat niet. M’n vrienden in Malawi, het Afrikaanse land waar ik een schoolproject steun, behoren tot de middenklasse en zouden evenmin zo’n tocht kunnen maken. Omdat ze het geld er niet voor hebben. Wat niet wil zeggen dat er in Malawi geen vooruitgang is. Rij er door een grote stad en je ziet dat die steeds meer op Turnhout of Antwerpen gaat lijken.”

Oostenrijk, Duitsland, België, thuis

Erg symbolisch wat u in het oude werk- en concentratiekamp Mauthausen zag. De ‘dodentrap’, van waar nazi’s gevangenen de diepe granietgroeve en de dood in joegen, is dicht. Uit veiligheidsoverwegingen. Je zou er vandaag een voet kunnen omslaan.

“Já, sinds Wereldoorlog II is er in Europa véél minder oorlog en geweld. De mens is sindsdien een stuk gezonder geworden, en gemiddeld gezien worden we ouder. Ook door natuurrampen als overstromingen, stormen, droogte en hittegolven zijn er nu wereldwijd veel minder doden. In de jaren twintig zo’n 450.000 doden per jaar, in de jaren vijftig nog zo’n 50.000, voor 2021 telt men voorlopig iets minder dan 10.000 doden. De Emdat-databank van de Leuvense universiteit houdt goed het aantal slachtoffers van natuurrampen bij. De mens is steeds beter geworden in zich beschermen, met pakweg dijken of early warning systems.”

(flauw lachje) “Maar kerncentrales open houden, dat lukt België en Duitsland dan weer niet. Tot mijn frustratie. Benieuwd of jullie minister dat er finaal doorkrijgt.”

“Als mensen rijker worden, leert de geschiedenis dat zulks in eerste instantie ten koste van de natuur gaat – denk aan onze voorouders die er amper oog voor hadden. In tweede instantie komt de zorg voor de natuur erbij.” 

De wetenschap belooft beterschap. Maar het blijft vervelend om dat te gaan vertellen in Pepinster of Verviers.

“Natuurlijk. Verschrikkelijk. Vergis je niet: ook ecomodernisten maken zich zorgen om de klimaatopwarming. Ik ook. Het kan toch niet anders of ze gaan de afwateringssystemen in Pepinster, maar evenzeer in het Duitse Ahrdal, beter maken na die overstromingen? In Valkenburg vielen geen doden of gewonden, omdat er de laatste decennia al flink in afwatering is geïnvesteerd. Niet meer zo dicht bij het water wonen, kan ook een goed idee zijn.”

“Wat die verhouding mens-natuur aangaat: als mensen rijker worden, leert de geschiedenis dat zulks in eerste instantie ten koste van de natuur gaat – denk aan onze voorouders die er amper oog voor hadden. In tweede instantie komt de zorg voor de natuur erbij. Dat gebeurt vandaag óók, kijk maar naar de herintrede van de wolf, de otter of de bever.”

En dan kom je eindelijk thuis van je kruistocht, en staan Hollandse antivaxers gewelddadig te protesteren tegen het beleid dat ons van de vrijheid zou beroven.

“Ja, daar kan ik niet meer volgen. Zo’n vaccin verschaft ons net vrijheid, zeker als iedereen meedoet.”

Nog ambitieuze projecten in het verschiet?

“Qua interesse staat wereldwijde armoedebestrijding op één. Verder blijf ik abdijsessies organiseren, waarbij ik Nederlanders én Vlamingen ontvang in een abdij. Wat ik vertel, illustreer ik met cijfers, en ik probeer te inspireren met hoop. Zó had ik nog niet naar de wereld gekeken, hoor ik nadien soms.”