De radicale keuze voor de armsten van paus Franciscus, verandert de rooms-katholieke kerk, denkt journalist en theoloog Ralf Bodelier. Maar niet iedereen is gecharmeerd van persoonlijkheden die de hartstocht van miljoenen weten te wekken. Nu maar hopen dat Franciscus zijn pontificaat overleeft.
Ralf Bodelier, debezieling.nl, 4 oktober 2013
Ergens in de 16e eeuw keert Jezus terug naar op aarde. ‘Naar de hete pleinen en straten’ van Sevilla. Plots staat hij in de stad waar de katholieke inquisitie de macht stevig in handen heeft. Zo begint de beroemde vertelling van Fjodor Dostojewski (1821-1881) over ‘de grootinquisiteur’ in zijn roman De gebroeders Karamazow. Jezus verschijnt en iedereen herkent hem. ‘De zon der liefde brandt in zijn hart (…) en wie daardoor wordt aangeraakt, beantwoordt deze liefde terstond. (…) Het volk weent en kust de aarde waar zijn voeten treden.’
Maar op de trappen van de kathedraal van Sevilla staat de oude kardinaal annex grootinquisiteur die nog maar een dag te voren honderd ketters liet verbranden. Hij beziet het spektakel en laat Jezus meteen oppakken. ’s Nachts bezoekt hij zijn gevangene in diens cel. Hij verwijt Jezus dat hij met ‘zijn vage beloften van vrijheid’ de hoofden van zijn volgers op hol brengt.
Vijftien eeuwen, zo zegt de kardinaal, heeft de kerk geworsteld om de door Jezus losgemaakte hartstocht weer onder controle te krijgen. En nu het eindelijk is gelukt om de massa tot onderdanigheid te dwingen ‘komt u ons weer voor de voeten lopen’. De kardinaal overweegt dan ook om Jezus te ‘laten verbranden als de ergste ketter’.
Paus Franciscus is Jezus niet. Maar de emoties die hij losmaakt, lijken sterk op die uit Dostojewski’s verhaal. Waar Franciscus opdoemt, raken mensen ontroerd. Dat gebeurt tijdens zijn wandelingen door de favela’s van Rio en zijn bezoek aan het armenziekenhuis. Bij zijn warme woorden voor straatarme migranten op Lampedusa en gedurende de voetwassing van gevangen jongeren. Zijn verzet tegen de ‘globalisering van de onverschilligheid’ bezielt honderden miljoenen. En ja, hij bezielt ook mij.
Naar Vaticaanse maatstaven is de ideële stellingname van paus Franciscus ongehoord activistisch en politiek. ‘Een gebed, dat niet leidt tot concrete actie ten gunste van de armen, zieken en hulpbehoevenden, blijft steriel en onvolkomen’, zei hij vlak voor zijn reis naar Rio.
Zijn voorganger, paus Benedictus, riep katholieken nog op zich terug te trekken in het geloof. Diens voorganger, Johannes Paulus, onderhield warme vriendschappen met massamoordenaars als de Chileense generaal Pinochet.
Paus Franciscus daarentegen stuurt zijn gelovigen de kerkgebouwen uit en de sloppenwijken weer in. Franciscus zet miljoenen aan het werk die het, net als hij, onverdraaglijk vinden dat in een wereld van rijkdom en overvloed, elke vijf seconden een kind sterft aan ondervoeding.
Daarmee maakt hij niet alleen maar vrienden. In de conservatieve hoek van de rooms-katholieke kerk is de onrust onmiskenbaar. In een opmerkelijk openhartig interview op de website van de National Catholic Reporter zegt de conservatieve aartsbisschop van Philadelphia, Charles Chaput, dat ‘de rechtervleugel van de kerk in zijn geheel niet blij is met de keuze voor deze paus’.
Feitelijk veel gevaarlijker is Chaputs uitspraak in datzelfde interview ‘dat de paus vooral populair is bij niet-katholieken of, zelfs, niet-christenen’. Deze zin zou je kunnen lezen als een regelrechte oorlogsverklaring: de paus levert de kerk uit aan de hartstocht van vreemde idealisten en wereldverbeteraars, terwijl hij de oude, trouwe katholieken in de kou laat staan.
Geen wonder dat de bodyguards van de paus door nachtmerries worden geplaagd. Want die weten, net als Dostojewski, dat mensen die de hartstocht van miljoenen wekken en breken met de traditionele orde – Robert Kennedy, Martin Luther King, Mahatma Ghandi, John Lennon, Yitschak Rabin – nogal eens sneuvelen onder de kogels van de inquisiteurs. Van hen die deze hartstocht verafschuwen.
Het valt te hopen dat paus Franciscus erin slaagt het zwarte deel van zijn kerk in het gareel te houden. En dat hij toch weer kiest voor de gepantserde pausmobiel in plaats van zijn nieuwe oude Renaultje 4.
Anders vrees ik dat hij het einde van zijn pontificaat niet in leven en welzijn haalt, waarna zijn bezielende elan voor lange tijd weer in de ijskast belandt.
Afbeeldingen:
1. Omslag ‘The Grand Inquisitor’, Indianapolis, 1993. Illustratie is een bewerking van El Greco’s portret van de Spaanse groot-inquisiteur Don Fernando Niño de Guevara, uit 1600.
2. De groot-inquisiteur’, door Fritz Eichenberg in ‘The Brothers Karamazov’, New York, 1948.
Het blijft mij verbazen dat in christelijke kringen mensen niet zien dat dit nu de manier is waarop je je geloof dient uit te dragen…
@mathias ik heb, met @chantal denk ik, het vermoeden dat in de Westerse wereld de humanistische variant van christen zijn sterk in opkomst is. Nu de kerk als machtsinstituut passé is, kan iets van de aanvankelijke bezieling weer aan de oppervlakte komen. Het is een enorme impuls voor de ‘zachte krachten’ dat de nieuwe paus deze koers van medemenselijkheid vaart. Tegelijkertijd vrees ik het verzet uit de zwarte, verliezende hoek.
@Mathias: je scheert nu alle christenen wel heeeeel gemakkelijk over 1 kam!! Jammer…
Ik heb meer dan genoeg mensen ontmoet die dit van harte onderschrijven: ‘Een gebed, dat niet leidt tot concrete actie ten gunste van de armen, zieken en hulpbehoevenden, blijft steriel en onvolkomen’
Voor mezelf geldt dat ook en is dat ook meteen de reden dat ik nu werk voor Mensen met een Missie en in het verleden voor het MST in Tilburg.
Goed om te lezen, hoopgevend. Ik had het, eerlijk gezegd, al opgegeven met ‘paus’ in het algemeen. Heb ik (in welke film ook al weer?) niet gezien dat juist bodyguards, tegen de juiste beloning, genegen zijn hun baas om te brengen?
Ha @heleen, laten we vooral hopen dat die bodyguards geen reactionaire katholieken zijn (:-
hartelijks, r
Ralf, je column inspireert. In je terugblik op pausen ga je – meen ik – niet terug tot Roncalli: JP23. Wat is je mening? Was dat een meer Franciscus-achtig type? Dat heb ik vroeger geleerd. JP23 is in ieder geval een natuurlijke dood gestorven.
Er is een blije ontwikkeling aan de gang onder de ‘heidenen’, waarvoor conservatief rechts bang is. De ‘heidenen’ die de nieuwe Franciscus omarmen. Er ontwikkelt zich een humanistisch aandoende, actieve levenswijze, ondersteund of geïnspireerd door een selectie van christelijke waarden, die wonderwel past bij onze nieuwe tijd, grofweg “the age of Aquarius”.
Zachte waarden voorop, onderlinge betrokkenheid niet alleen als een menselijke deugd, maar vooral ook als een leidend economisch, vernieuwend mechanisme. Voorbij de dwaling van het eendimensionale kapitalistische streven naar winst om de winst en groei ten koste van balans.
In de grote verzamelpot van de creatieve industrie, in sommige kunst en cultuur in het bijzonder, wordt hiermee volop geëxperimenteerd. Het actieve ‘doen’ gaat daar gepaard met reflectie en lef en soms een visionair perspectief. Dit is geen activisme maar een gewoon een beroepskarakteristiek.
Bijvoorbeeld in actuele lokale initiatieven zoals Social Label oa in DDW, of Tilburg Cowboys met het project Human Rights Tattoo of in de werkwijze van Theatercollectief EELT zie je de creatieve en vooral concrete zoektocht naar een ander evenwicht.
Misschien is Franciscus meer een Performancekunstenaar dan een Paus!
Ik weet overigens niet of het procentueel beter gesteld is met de overlevingskansen van performancekunstenaars ten op zichte van die van pausen…
@Chantal en @Ralf:
Ik lees de reacties nu pas. Ben ook van mening dat de humanistische variant van christen zijn in de westerse wereld in opkomst is. Persoonlijk heb ik jaren geworsteld met de manier waarop het geloof in de kerk werd beleden. In mijn ogen ben je ook christen ná en vóór de zondag. Bovendien denk ik dat Jezus de leidraad is voor een christen en niet zozeer de tradities en regels uit het Oude Testament. Jezus rekende regelmatig af met de wijze waarop Farizeeërs en schriftgeleerden omgingen met het geloof. Deze paus doet min of meer hetzelfde.
En nee, het is niet mijn bedoeling om christenen over 1 kam te scheren. Als journalist weet ik dat het valkuil nummer 1 is. Maar mijn ervaringen met mede-christenen zijn niet altijd even prettig. Zo is de wijzende vinger iets waar ik altijd moeite mee heb gehad. Zo’n discussie eindigt dan vaak met het heen en weergooien van bijbelteksten. Dat kan de bedoeling niet zijn tussen gelovigen.
Hallo Ralf, een mooie overdenking: ik moet maar eens meer van je gaan lezen!