Derde Wereldlanden doen het steeds beter. Hun economieën groeien hard, de armoede en oorlogen nemen af. De Derde Wereld heeft de Eerste steeds meer te bieden. Geld, perspectief, nieuwe producten, vooral, veel frisse ideeën.
(Spectrum-bijlage van Wegener-kranten, 7 april 2012) 

Tot 1975 was Angola een kolonie van Portugal. De Portugezen haalden slaven uit het Afrikaanse land, dwongen de inheemse bevolking tot dwangarbeid, beroofden het van zijn natuurlijke hulpbronnen en drukten opstanden met veel geweld de kop in.Warme gevoelens ten opzichte van de Portugezen zal de Angolese bevolking waarschijnlijk niet koesteren.
Toch ontving de Angolese president Dos Santos afgelopen herfst bezoek van de Portugese premier Passos Coelho. En dat was meer dan een gelegenheids-bezoekje. De Portugese premier kwam met de pet in de hand en vroeg de Angolese regeringsleider om steun. Want de Portugese economie krimpt met drie procent en de Portugese staat moet flink wat aandelen verkopen.
Angola verkeert in een tegenovergestelde situatie. De Angolese economie kookt met bijna 12 procent en staatsbedrijven zoeken mogelijkheden om te beleggen in Europese landen.

De wraak van de Angolese president was dan ook zoet. ‘We zijn ons bewust van de moeilijkheden waarmee het Portugese volk de laatste tijd wordt geconfronteerd’, sprak Dos Santos zalvend. ‘Nu draait alles om solidariteit en wederzijds respect’.
Het bezoek van Portugal aan Angola was een bijzonder moment. Nu eens klopte geen arm Afrikaans land aan bij het rijke Europa. De verhoudingen waren fundamenteel omgekeerd. Was Portugal in 1974 nog volledig eigendom van Angola, vandaag is Angola voor bijna vier procent eigenaar van Portugal.

Economische vluchtelingen
De Derde Wereld heeft ons iets te bieden. En dat geldt niet alleen voor China of India. Dat geldt ook voor een Afrikaanse landen als Ghana, Rwanda, Ethiopië en Angola. Na Azië en Latijns Amerika vindt nu ook Afrika aansluiting bij de globalisering. Zeven van de tien snelst groeiende economieën liggen inmiddels op het Afrikaanse continent. Niet alleen Angola groeit stevig door, dat geldt ook voor Ethiopie met 11,5 procent of Ghana met 13 procent. Vooralsnog is de armoede onder de grote massa er nog niet veel minder om. Zelfs al groeit een economie met 13 procent, 13 procent van vrijwel niets, is nog steeds bitter weinig. Toch zijn ontwikkelingsdeskundigen het er lang en breed over eens dat Afrika het continent van de toekomst is. ‘Afrika’, meent voormalig VN-Chef Kofi Annan, ‘verandert snel van een werelddeel vol problemen in een werelddeel vol mogelijkheden. Afrika is het continent van de hoop’.
Derde Wereldlanden hebben ons vandaag meer te bieden dan geld alleen. Zij bieden ook perspectief aan een toenemende groep Europese economische vluchtelingen. In hun snel groeiende economieën bestaat een grote vraag naar hoog opgeleide migranten. Nu de werkloosheid overal in Europa, maar vooral in landen als Portugal, Spanje, Griekenland en Ierland oploopt, zoeken steeds meer jongeren hun toevlucht in het Zuiden. Een op de tien afgestudeerden verruilt op dit moment zijn land voor een betere toekomst buiten Europa. Niet minder dan zeven op de tien jonge Grieken overwegen te vertrekken. In 2007 verlieten Portugezen nog maar amper hun land. In 2010 vertrokken er 23 duizend naar Portugal en meer dan 60 duizend naar Brazilië. Migratiedeskundigen spreken al over een ‘lost generation’ en een Europese braindrain.

Sobere innovatie
Behalve geld en werk, stuurt de Derde Wereld de Eerste ook tal van nieuwe producten en diensten. In steeds meer grote steden rijden vandaag Indonesische Riksja’s en Thaise Tuktuks. Stil, snel, milieu-vriendelijk en exotisch. Vooralsnog zijn veel van deze driewielige fietsen en bromfietsen toeristenat-tracties, maar de verwachting is dat zij steeds vaker worden ingezet als regulier personenvervoer.
Veel aandacht trekt het Aravind Eye Care Hospital in India. Deze oogkliniek voert jaarlijks tegen de 300 duizend hoogwaardige staaroperaties uit. De kosten van een operatie ligt rond de 70 euro, een fractie van de Europese prijs. Het prijsverschil zit niet alleen in de lagere salarissen van de oogartsen, maar vooral in de uiterst efficiënte manier waarop de kliniek wordt gerund. De operaties vinden 24 uur per dag plaats, waardoor de dure apparatuur bijzonder effectief wordt ingezet. Terwijl de artsen zich louter concentreren op de ogen van hun patiënten, neemt het verplegend personeel alles andere voor haar rekening. Door zo efficiënt te werken, kan Aravind een deel van zijn armste patiënten zelfs gratis opereren, terwijl er toch nog een aardige winst wordt gemaakt. Wereldwijd wordt het Aravind-systeem bestudeerd als voorbeeld om met behoud van hoge kwaliteit de kosten van de gezondheidszorg stevig te drukken.

Microkrediet
Aravind, de Riksja’s en de Tuktuks zijn niet meer dan voorbeelden van wat de Derde Wereld aan nieuwe producten en diensten te bieden heeft. Het zijn frugile innovations: goedkope, sobere ver-nieuwingen, uitgevonden en getest in ontwikkelingslanden en met succes opgepikt in de geïndustria-liseerde wereld.
Een van de meest aansprekende frugile innovaties is wel het microkrediet. Zelfs al had prinses Maxima er geen reclame voor gemaakt, iedere Nederlander kent de succesverhalen. Leen arme maar ondernemende mensen in de Derde Wereld een klein bedrag om zaken mee te doen en zie hoe velen uit de armoede klimmen. Zorg er bovendien voor dat ze het bedrag snel weer terugbetalen, zodat ook anderen de mogelijkheid krijgen zich te ontwikkelen. In 1976 werden microkredieten voor het eerst uitgegeven in het straatarme Bangladesh. Dat gebeurde door de nieuw opgerichte Grameenbank ‘de bank voor de dorpen’. Vervolgens veroverde het microkrediet de rest van de Derde Wereld.
De Eerste Wereld zag het microkrediet niet staan, tot in 2008 de crisis uitbrak en de grote banken op hun geld gingen zitten. Nog dat jaar opende de Grameenbank een eerste vestiging in New York. Vandaag telt New York al drie kantoren. Zij verschaffen microkrediet aan 9000 klanten die onder de Amerikaanse armoedegrens leven en van de gevestigde banken geen lening krijgen.
Sinds kort bestaat het microkrediet ook in Nederland. Kleine ondernemers die bot vangen bij geves-tigde financiële instellingen kunnen terecht bij stichting Qredits voor een lening van maximaal 50.000 euro. Afgelopen maart organiseerde Qredits een dag voor de 400 vrijwilligers die de klanten coachen in de opbouw van hun bedrijf. Ook Prinses Maxima kwam langs. Zij zag wat zij in Azië en Afrika al jarenlang ziet. Hoe met weinig geld veel kan worden bereikt. De Derde Wereld heeft ons steeds meer te bieden.

Kader: duurzame energie Ethiopië als voorbeeld voor Nederland. Nederland wil van zijn olieverslaving af, en toch besteedde de regering in 2010 zo’n 5,6 miljard euro aan het stimuleren van fossiele energie, zo berekenden onderzoekers van kennisinstellingen Ecofys en EC Delft. Aan het stimuleren van duurzame energie werd heel wat minder geld uitgegeven: € 1,5 miljard. Het gebruik van duurzame energie wil in Nederland maar niet van de grond komen: 96 procent komt onverminderd uit fossiele brandstoffen als kolen, gas en olie. Deze brandstoffen worden niet alleen steeds duurder maar brengen ook schade toebrengen aan de gezondheid en het klimaat.
In het Afrikaanse Ethiopië komt niet meer dan 7 procent van alle energie van fossiele brandstoffen. De overige 93 procent wordt opgewekt met waterkracht en door het verstoken van biomassa. Anders dan Nederland is Ethiopië niet verslaafd aan olie. Al is er ook een andere kant: maar een klein deel van alle Ethiopiërs beschikt over elektriciteit. En die biomassa bestaat voor het grootste deel uit hout, waardoor de Ethiopische bossen in hoog tempo verdwijnen.
Tegelijk groeit de Ethiopische economie met 7,5 procent en heeft het land met de dag meer energie nodig. Toch stapt Ethiopië niet over op fossiele energie. ‘Zelfs al zouden we dat willen, door de torenhoge olieprijzen is daar geen sprake van’, sprak de Ethiopische premier Zenawi afgelopen januari in Davos. ‘Wij zullen onze ontwikkeling bereiken via het groene pad.’
Ethiopië zet dan ook zwaar in op zonne-energie, waterkracht en energiezuinige manieren van koken. Met wat ontwikkelingshulp worden op grote schaal zonnepanelen geplaatst. Rivieren worden afgedamd voor waterkrachtcentrales. Van een nieuw kooktoestel dat maar een derde van het hout gebruikt, zijn er al een half miljoen verkocht. Ethiopië claimt dat zijn productie van duurzame energie verviervoudigd en energiedeskundigen menen dat dat nog zal lukken ook. Wellicht moet premier Rutte eens met zijn ambtsgenoot Zenawi gaan praten.

Kader: Booming Afrika en ontwikkelingshulp. Hoewel de discussie over ontwikkelingshulp de laatste weken hoog oplaait, vragen weinigen zich af of de Derde Wereld nog wel hulp nodig heeft. Zijn ontwikkelingslanden die hun groei in dubbele cijfers schrijven niet zelf in staat om hun bevolking uit de armoede te trekken? Vrijwel alle ontwikkelingsdeskundigen zijn het erover eens: met dit tempo van economische groei zal de klassieke ontwikkelingshulp binnen 25 jaar verdwijnen, samen met de extreme armoede. Zo is het aantal mensen dat vandaag van minder dan $1,25 leeft, nog maar de helft van het aantal dat in 1990 zo arm was. Landen als China, Korea, India en Brazilië, die tot voor kort zelf ontwikkelingshulp ontvingen, zitten nu aan de kant van de gevers en hun hulpbudgetten groeien snel.

Armoedebestrijding in eigen land is vandaag de taak van de eigen overheden. Hulporganisaties in deze landen, zoals Oxfam India, zetten steeds meer in op thema’s als vrouwenrechten en klimaatverandering. De situatie is fundamenteel anders in de allerarmste Afrikaanse landen zoals Congo, Niger en Burundi. Volgens de Verenigde Naties is in Congo nog 69 procent van alle kinderen ondervoed. Jaarlijks sterven hier zo’n 180 duizend mensen aan malaria. En ook al groeit de Congolese economie, de overheid niet in staat om zijn eigen inwoners veiligheid, onderwijs, en gezondheidszorg te bieden. Ontwikkelingshulp blijft voor de inwoners van deze extreem arme landen vooralsnog hard nodig.