Ralf Bodelier, Financieele Dagblad, 27 november 2021
Weer verblijf ik een abdij: Stift Neuburg in Heidelberg, een kleine gemeenschap van zeven Benedictijnen. Ik werk in een kloostercel, woon gebedstijden bij en kijk uit over de Neckar. Aan de nevelige overkant van de rivier liggen twee monumentale villa’s. In de ene woonde Albert Speer (1905-1981). In de tweede Carl Bosch (1874-1940). De een nazimisdadiger, de ander mensenredder.
Iedereen kent Albert Speer. Hitleradept en architect van het Derde Rijk. Later leidt Speer het Ministerie van Bewapening. Elegant, knap en sluw. Speer betoogt tijdens de Processen van Neurenberg dat hij niets wist van de massamoord op de joden. Terwijl de andere kopstukken zelfmoord plegen of worden opgehangen, krijgt hij twintig jaar gevangenisstraf. In detentie ontwikkelt Speer zich tot succesvol auteur. Na zijn vrijlating betrekt hij de villa in Heidelberg. Daar kijkt hij uit over de Neckar en leidt een luxeleven. Dat financiert hij met de verkoop van schilderijen die hij als minister liet roven uit musea. In 1981 sterft Speer aan een hartinfarct. Na zijn dood blijkt dat hij álles wist; dat hij zelfs bouwtekeningen maakte voor de uitbreiding van Auschwitz.
Carl Bosch is geen bekende naam, hoewel hij miljarden mensen de kans gaf om een fatsoenlijk leven te leiden. Samen met Fritz Haber bedacht Bosch een methode om ammoniak te produceren. Dit ‘Haber-Boschproces’ leidde tot de massale productie van kunstmest. Zonder Carl Bosch zouden miljarden mensen doorlopend getroffen worden door hongersnood. Dat hij de Nobelprijs krijgt voor scheikunde, lijkt mede ingegeven door zijn inzet in de strijd tegen honger en ondervoeding. Terwijl Speer carrière maakt binnen de NSDAP, verzet Bosch zich tegen de nazi’s en hun antisemitisme. In de hoop het tij te keren, financiert hij de liberale Frankfurter Zeitung. En in een persoonlijk gesprek probeert hij Hitler over te halen om de joden met rust te laten. In 1936 gooien de nazi’s hem uit al zijn functies. Bosch wordt zo depressief dat hij zich verliest in alcohol en in 1939 een zelfmoordpoging doet
Nu liggen beiden op hetzelfde Heidelbergse kerkhof, vijf kilometer verderop. Iedereen kent hier de naam Albert Speer. De grote Carl Bosch is vergeten. Geheugen en rechtvaardigheid gaan zelden samen.