Ontwikkelingswerkers: ben trots op je zelf en op wat je doet. Ontwikkelingsorganisaties: geef jezelf een stem en een gezicht. Ontwikkelingsdeskundigen: stel feiten tegenover ongenuanceerde aanvallen van de hulpsceptici   (One World, juni 2012)

De bui lijkt even overgewaaid. In het Kunduz-accoord wordt ontwikkelingssamenwerking gespaard. Maar het is een broze overwinning, want na de verkiezingen van 18 september ligt alles weer open. De politicus die alsnog flink in de ontwikkelingsgelden wil schrappen, weet zich voluit gesteund door een stevige meerderheid van alle Nederlanders. En dat geldt ook voor wie de hulpgelden niet langer in wil zetten voor de bestrijding van armoede, maar om wil buigen in dienst van het ‘welbegrepen eigenbelang’, zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid WRR adviseert.
De meeste Nederlanders hebben geen enkel bezwaar tegen het inzetten van miljarden voor de bestrijding van extreme armoede en onveiligheid in Afrika of Azië. Helaas zijn velen ervan overtuigd geraakt dat daar niets van terecht komt. Zij weten niet beter dan dat het geld wegvloeit in diepe zakken van zuidelijke autocraten, dat de salarissen van ontwikkelingswerkers bovenmaats zijn en dat de economieen van arme landen er niet mee worden aangejaagd.

Onwaarheden
Het zijn bezwaren die rusten op hele of halve onwaarheden. De accountancy van ontwikkelingsgelden is uiterst streng en steeds vaker worden hulpgelden bevroren wanneer blijkt dat ze verkeerd worden uitgegeven. Topsalarissen binnen de Nederlandse ontwikkelingssector liggen ver onder die van het onderwijs of de gezondheidszorg, laat staan het bedrijfsleven. Een vooraanstaand ontwikkelingseconoom als Finn Tarp stelt op grond van metastudies dat hulp overtuigend bijdraagt aan economische groei van arme landen. Zijn collega Paul Collier schat in dat dertig jaar ontwikkelingshulp een vol procent heeft toegevoegd aan de huidige groei in deze landen.

Hervormingen
Toch zal niemand ontkennen dat hervormingen noodzakelijk zijn, al was het maar omdat een dynamische samenleving doorlopend hervormingen eist. Ook zal niemand ontkennen dat het met de hulp beter kan en beter moet. Of dat betekent dat hulpgelden in de geest van de WRR moeten worden omgebogen richting ‘mondiale publieke goederen’ waar we vooral zélf van profiteren, -zoals een klimaat dat niet verder opwarmt, wereldwijde financiële stabiliteit en internationale veiligheid- is nog maar de vraag. Zolang dagelijks nog tienduizenden mensen sterven omdat ze simpelweg te arm zijn om te leven, blijft de prioriteit wat mij betreft bij de wereldwijde bestrijding van extreme armoede. Wat mij betreft zou het schandalige Millenniumdoel nummer 1: halveren van het aantal hongerigen, dan ook razendsnel moeten worden vervangen door het opheffen van alle honger. Ja, wat míj betreft. Al vermoed ik dat nogal wat ontwikkelingsorganisaties het daarmee eens zullen zijn.

Media
Voor de onophoudelijke kastijding van de hulp is echter volstrekt geen reden. Telkens wanneer gevestigde critici als oud-politici Frits Bolkestein of Arend Jan Boekestijn, WRR-onderzoeker Peter van Lieshout of publiciste Marcia Luyten weer eens stevig uithalen naar de hulp, groeit de scepsis onder goedwillende Nederlanders. Want tegenwerpingen horen zij nog maar amper.
De noodhulpafdeling van Cordaid kan dan wel van de daken roepen dat zij vorig jaar, tijdens de immense droogte in de Hoorn van Afrika, ruim een half miljoen mensen, samen met hun vee van water voorzagen, of dat ze bijna honderduizend mensen met voedselpakketten of voedselbonnen in leven hielden, hun nieuwsbrieven en persberichten zullen GeenStijl of Joop.nl nooit bereiken. Een kleine Nederlandse ontwikkelingsorganisatie als Terre des Hommes kan in haar recente jaarverslag annex nieuwsbrief dan wel aantonen dat zij in 2011 meer dan 100 duizend kinderen naar school liet gaan, of dat zij aan meer dan twee miljoen mensen voorlichting gaven over de gevaren van mensenhandel, de kans dat dit goede nieuws BNR Radio of NRC Handelsblad haalt, is zo goed als nihil.

Gezicht
Anders dan charmante en welbespraakte critici als Marcia Luyten en Arend Jan Boekestijn –die opmerkelijk genoeg bezweren niet tégen ontwikkelingshulp te zijn- hebben de ontwikkelingsorganisaties en de pleitbezorgers van de hulp geen stem en geen gezicht. Degenen die een overwegend positief oordeel vellen zijn inmiddels zo in het defensief, dat velen de moed hebben opgeven om Marica of Arend Jan überhaupt nog tegen te spreken. Wie wel eens probeert om bij NRC-Handelsblad een optimistisch opiniestuk over ontwikkelingssamenwerking aan te bieden, hoort al snel ‘Ja, u kunt dat wel vinden, maar Marcia denkt er toch anders over’.

Muskietennetten
Dat de gedachten van veel hulpcritici nogal eens uit de bocht vliegen, wordt dan ook amper meer opgemerkt. Zo wijdt Luyten, op dit moment de meest prominente stem in het Nederlandse hulpdebat, een recent opiniestuk aan het argument dat gratis hulp niet werkt. Want wat gratis is, heeft geen waarde. ‘Klassieker in de ontwikkelingsliteratuur is het gratis muggennet. Deel ze voor niks uit en er worden bruidssluiers en visnetten van gemaakt.’ Pas wanneer je ze verkóópt, worden muskietennetten fatsoenlijk gebruikt en neemt ook malaria af. Aldus Marcia Luyten, die dit idee bijna woordelijk overneemt van hulpcriticus William Easterly. Haar betoog klinkt aannemelijk, al was het maar omdat het weer eens aantoont dat al die goedwillende hulp geen donder oplevert en dat je het maar beter aan het bedrijfsleven kunt overlaten.
Helaas blijkt nét die muskietennet-klassieker stevig ontmaskerd en weerlegd. En wel door de Franse econome Esther Duflo in haar gelauwerde boek Arm en Kansrijk. Duflo constateerde dat Easterly’s muskietennet-verhaal nooit was onderzocht en liet het alsnog doen in Kenia. De uitkomsten bevalt de hulpcritici maar matig. Want juist de hulporganisaties die gratis netten uitdelen, weten malaria het meest terug te dringen. Duflo: ‘de beste prijs voor een muskietennet is geen prijs’.

Wat te doen?
Eén: geef de hulpcritici, van de oud-politicus tot de reaguurder op GeenStijl, alle credits wanneer hun bezwaren tegen de hulp gegrond zijn. Maar spreek hen stevig tegen wanneer ze de plank misslaan. Een fantastisch initiatief op dit terrein is ID-Leaks van Tabitha Gerrets. Deze ontwikkelingswerker bij Aqua for All, zocht meer dan honderd deskundige vrijwilligers bij elkaar om de sceptici en cynici met argumenten van repliek te dienen. Wie op de websites van Spits of De Telegraaf onzin debiteert, kan nu rekenen op de feiten van ID-Leaks. Deskundigen die mee willen doen op ID-Leaks zijn van harte welkom, laat Gerrets weten.

Twéé: geef ontwikkelingshulp een Marcia en een Arend Jan. Ook de gezichten en verhalen van de werkers in de ontwikkelingsindustrie verdienen het daglicht. Hier ligt een mooie taak voor de koepel van ontwikkelingsorganisaties Partos. Vat een aantal mannen en vrouwen in het veld in paginagrote advertenties, druk hun portretten af op posters bij bushaltes en op stations en vertel erbij wat ze doen en wat ze bereiken. Denk, bijvoorbeeld, aan Roelof Haveman, een jurist die als vicedecaan van de Universiteit van Rwanda stevig bijdroeg aan de wederopbouw van de Rwandese rechtsstaat na de genocide van ’94. Denk aan Joep van Oosterhout, een epidemioloog in Malawi, die samen met het Malawiaanse ministerie van Gezondheidszorg en met geld van Bill Gates een groot Hiv-programma startte en zo het aantal aidsdoden in zijn land wist te halveren. Denk ook aan Tineke Ceelen, de bezielde directeur van Stichting Vluchteling. Een organisatie die al meer dan dertig jaar zorgt voor directe noodhulp –tenten, drinkwater, sanitair, medische zorg- in crisissituaties wereldwijd.

Drie: ontwikkelingswerkers, kom eindelijk eens op voor jezelf en vertel wat, hoe en waarom je doet wat je doet. Vertel niet alleen over de problemen die je tegenkomt, maar ook over de resultaten die je bereikt. Ben weer trots op je werk. Ongetwijfeld zul je je verhalen niet kwijt kunnen in de reguliere media. Zoek daarom de niches op. Produceer virals op youtube, trek langs zaaltjes in het land en spreek vrijuit aan de borreltafel wanneer de hulp weer eens wordt neergehaald. En ga vooral door met wat je denkt wat het beste is. Niet de hulpcritici in Nederland zijn jullie anker, maar de belangen van de mensen in Latijns Amerika, Azië en Afrika waar je voor werkt.