TWISTGESPREK ‘Om de nationale dodenherdenking ook in de toekomst te kunnen vieren, moeten we er immigranten bij betrekken. Of verwatert die dag dan te veel? Een twistgesprek tussen Volkskrantredacteur Henk Müller (vragen) en leider van het Wereldpodium Ralf Bodelier (antwoorden). [Volkskrant 2 mei 2013]

U neemt deel aan de dodenherdenking in Tilburg met immigranten uit Afghanistan, Somalië, Sierra Leone, Rwanda en Servië. Dat gebeurt in Nederland voor het eerst. Waarom? Het is toch een nationale dodenherdenking?
‘We hebben jaren discussie gevoerd over wie we wel of niet horen te gedenken. Moesten bijvoorbeeld naast de slachtoffers van de Duitsers ook de nabestaanden van Duitsers zelf worden herdacht? Hun pijn is immers ook groot. Gelukkig is dat van de baan. Daders kunnen niet meeliften. Alle aandacht gaat naar de slachtoffers. Door de slachtoffers centraal te stellen, blijft de nationale dodenherdenking een moreel ijkpunt.
‘We herdenken de wrede aanslag op onze vrijheid en de massamoord op Joden, homo’s, zigeuners en zwakzinnigen. Zij die er uit eerste hand over kunnen vertellen, zijn hoogbejaard. We willen immigranten uit oorlogslanden erbij betrekken om zo de herinnering aan onderdrukking en het belang van vrijheid levend te houden.’

Op 4 mei herdenk ik mijn oom die in Singapore werd neergehaald en aan de Birma-spoorweg bezweek. Waarom zou ik gevallen strijders in Afghanistan of Rwanda herdenken? Over verwatering gesproken.
‘Dat ben ik niet met u eens. De avond van 4 mei is de hoogtijdag geworden van wat ik civil religion noem en waarop we onze belangrijkste grondwaarde – vrijheid – ritueel bevestigen. Vrijheid heeft in Nederland een religieuze status. Die overtuiging delen alle Nederlanders, van links tot rechts. Zo’n religie bestaat bij de gratie van een duidelijk verschil tussen engelen en duivels, tussen goed en kwaad. We herdenken op 4 mei de mensen die door het kwaad werden getroffen. Het verlangen om in vrijheid te leven is universeel en niet specifiek Nederlands. Vluchtelingen herkennen dit. Zij hebben geweld nog vers op hun netvlies. Zij weten wat onvrijheid is.’

Wat weten immigranten nou helemaal van antisemitisme en de Holocaust?
‘In de aanloop tot 4 mei heeft het Wereldpodium samen met andere organisaties het initiatief genomen tot ‘Sporen van Oorlog’. We hebben de oorlogsvluchtelingen een reeks lessen gegeven en gesprekken gevoerd over de shoah, over antisemitisme en over de uitzonderlijk diep ingrijpende gevolgen van de oorlog. Er waren inderdaad Afghanen bij die meenden dat Hitler terecht Joden had aangepakt omdat die in Europa de macht in handen zouden hebben, maar hun kennis bleek flinterdun. Het was absoluut geen doorleefd verhaal. Ik heb gegronde hoop dat we die groepen kunnen meenemen in onze vrijheidsbeleving.’
‘Door een verbinding te leggen met hun eigen verhalen van vervolging, begrijpen ze wat er destijds is gebeurd. Het verhaal van een van onze sprekers, Alphonse Muleefu, die in de Rwandese genocide op één neef na zijn hele familie verloor, sluit naadloos aan op het verhaal van Joden die zeventig jaar terug in vergelijkbare omstandigheden verkeerden.’

Europa moet met de Holocaust leven, het dieptepunt in zijn geschiedenis. Er loopt een kloof tussen Europa en landen waar de Holocaust niet zo’n fundamentele betekenis heeft.
‘Die kloof is evident, maar nieuwkomers worden Europeanen. We hebben de plicht onze ervaringen te delen. Die kloof kunnen we dichten. Vluchtelingen moeten zich kunnen inleven in wat hier is gebeurd, en wij moeten ons kunnen inleven in de nieuwe slachtoffers.’

Het Joods Maatschappelijk Werk stelde gisteren dat het karakter van de herdenking steeds algemener wordt. Dat is kwetsend. U doet daaraan mee.
‘Over de viering in Tilburg is overleg geweest met de Joodse gemeenschap. Die staat erachter. We hebben de hele groep immigranten uit oorlogsgebieden erbij betrokken. Zij gaan een krans leggen bij het oorlogsmonument. Daarna komen de herinneringen.’

U wilt meer ‘nieuwe Nederlanders’ bij de herdenking betrekken. Dan heeft u wel een groot probleem: antisemitische Marokkaanse en Turkse jongeren.
‘De herdenking heeft een nieuwe impuls nodig. ‘Oude’ Nederlanders kunnen terugvallen op verhalen van hun ouders of grootouders. ‘Nieuwe’ Nederlanders uit islamitische landen hebben een ander referentiekader. Velen denken dat Auschwitz een uitvinding is van Israël om Palestijnen te verjagen. Dat is onacceptabel.

‘We moeten doortastend optreden als het onmogelijk is om op scholen over de Holocaust te spreken, als homo’s niet hand in hand op straat kunnen lopen. Om het probleem op te lossen ben ik van de Job Cohen-lijn: ervoor zorgen dat die jongeren leren snappen wat ze roepen en waarom dat absoluut niet kan.’

Straks herdenken we op de Dam nog de strijd tegen de Taliban en de massamoord op de Tutsi’s.
‘We moeten 4 mei in stand houden omdat het onze enige gezamenlijke bevestiging van vrijheid is. Als we geen nieuwe groepen aanboren, verdwijnt die dag op den duur.’

Henk Müller is opinieredacteur van de Volkskrant
Ralf Bodelier is schrijver en journalist. Hij is leider van het Wereldpodium in Tilburg