Ralf Bodelier, Navenant, 19 juli 2024

Katholieke kunst vindt in je in alle vormen en maten. Maar nergens is het verschil zo groot als tussen twee kerken in Lemiers. De ene koel, grauw en abstract, de ander vurig, kleurrijk en expressief. Wij, mensen, hebben ze beiden nodig.

In Lemiers, gemeente Vaals, liggen ze amper drie kilometer van elkaar: de kerk van de Benedictusabdij op de Benedictusberg en de kapel van Sint Catharina in het dal van de Selzerbeek. Door de heuvels en velden wandel je binnen drie kwartier van de een naar de ander. En de verschillen kunnen niet groter zijn.

Het interieur van de Benedictuskerk bestaat uit kaal, ruw en grijs beton. Het interieur van de Catharinakapel is een explosie van kleurrijke beelden, deinend door de ruimte. In de Benedictuskerk vinden je ogen meteen rust. In de Catharinakapel kom je ogen tekort. In de kerk zingen monniken in hun zwarte habijten gregoriaans. In de kapel zou je op hoog volume dance of house willen draaien.

Jaren 70
De verschillen zijn enorm. Toch zijn beide gebouwen intens katholiek. Bovendien komen ze beiden uit dezelfde tijd. De Benedictijnenkerk werd in 1968 neergezet onder leiding van architect-monnik Dom Hans van der Laan (1904 -1991). En hoewel de Catharinakapel al werd gebouwd in de 12^e eeuw, schilderde de kunstenaar Hans Truijen (1928-2005) in 1978 het kleurrijke interieur.

Van der Laans kerk ademt een en al rust. Je arriveert bij de Benedictusabdij en opent de grote houten toegangspoort. Meteen stap je in de stilte van het klooster. Je loopt de trap op naar de kerk en wacht op de komst van de broeders Benedictijnen. Achter de kale ramen, hoog boven het altaar, wuiven bomen. Wolken trekken voorbij of regen slaat tegen de ramen.

Acht keer per dag -startend om half vijf in de ochtend- treden de monniken twee aan twee naar binnen. Hun blikken staan ernstig, hun monden zwijgen. Zij slaan de enorme koorboeken in de banken open, gaan staan, buigen en voltrekken de oude Latijnse liturgie. Soms stijgt wierook op, om in de betonnen ruimte nog minutenlang te blijven hangen. Aan de bezoekers besteden de monniken geen enkele aandacht. Na afloop van de Lauden, de Terts of de Vespers verlaten zij onverminderd ernstig hun kerk. Dan is het weer stil.

Explosie van kleur
Voor een bezoek aan de Catharinakapel maak je een afspraak. Op het vastgelegde tijdstip verschijnt een rondleider. Aan de buitenkant is de Catharinakapel een oud, bescheiden en middeleeuws kerkje. Zij ligt tussen oude boerderijen, moestuinen en huizen uit verloren eeuwen. De Selzerbeek, slingerend en kabbelend, vormt de grens met Duitsland. Nog voor de rondleider de deur ontsluit, waarschuwt hij zijn bezoekers voor de schok die hen te wachten staat.

Eenmaal binnen zien zij een volledig zwarte achterwand, waaruit lange kleurige lijnen ontsnappen die vervolgens in bonte beelden over de muren en het plafond slingeren. De beelden vertellen over de schepping en het einde der tijden. Er zijn scenes uit het leven van Jezus en Maria. En alles hangt met alles samen. Op het koor, in het voorste deel van de kapel, eindigt het kunstwerk in een witte muur. In dat intense wit bloedt een hart. Het wordt door twee grote blauwe handen de hemel ingetrokken.

De rondleider vraagt zijn bezoekers te gaan zitten en neemt beeld voor beeld het kunstwerk door. En plots ontstaat, van het zwarte begin tot de witte hemelvaart, een groot en alomvattend verhaal. Zonder deze uitleg, zo weten de rondleiders, begrijpen de meeste bezoekers niet wat ze zien. In onze tijd van ontkerkelijking, kan religieuze kunst niet meer zonder duiding.

Introspectie versus extase
De stille, grijze, betonnen Benedictuskerk heeft geen uitleg nodig. Het was de bedoeling van Dom van de Laan dat het gebouw volledig voor zichzelf zou spreken. Dat je binnenkomt, gaat zitten en vervolgens door niets wordt afgeleid. Dat de rust, de stilte en de concentratie als vanzelf over je komen. Dat je je kunt richten op waar het in deze kerk om draait: om bidden, mediteren en zoeken naar God. Dat alles klopt. De kleur, de vormen, de afmetingen.

Voor Dom van de Laan was architectuur dan ook meer dan simpelweg rekenen en bouwen. Architectuur was een heilige opdracht. Een gebouw moest perfect zijn. Om die perfectie te bereiken, sleutelde Van der Laan zijn leven lang aan een wiskundige formule die hij het ‘plastisch getal’ noemde. Met dat plastisch getal, kon je alle afmetingen van een gebouw met elkaar in verband brengen. De lengte en de hoogte, de afmetingen van de ramen en de dikte van de muren. Wanneer een architect het plastisch getal goed toepast, dan ‘kloppen’ de gebouwen. Dan zijn zij ‘vanzelfsprekend’. Dan stralen de ruimten een intense rust uit. Een rust die zo sterk is, dat je alle ruimte krijgt om bij jezelf, en wie weet, bij God uit te komen.

Prediker
De volmaakt rustige Benedictuskerk nodigt uit tot meditatie en introspectie. Letterlijk: tot ‘meditari’ ‘overdenken’ en tot intro-spectie: ‘naar binnen kijken’. In de Catharinakapel is daarvan geen sprake. De felle kleuren, de talloze details, de vele onderlinge verbanden, ze laten je duizelen. Het kunstwerk van Truijen nodigt uit tot extase en enthousiasme. Letterlijk: tot ‘ex-tase’, ‘loskomen van je zelf’ en tot ‘in-thousia’, ‘opgaan in het goddelijke’. Terwijl je in de Benedictuskerk stil wil zitten, zou je in de Catharinakapel willen dansen.

Meditatie versus extase. Introspectie versus enthousiasme. Het contrast is immens, en toch behoren beide kerken tot de grote familie van het katholicisme. En wij, mensen, hebben beiden nodig. ‘Voor alles wat er gebeurt, is er een uur’, zegt het bijbelboek Prediker. ‘Er is een tijd om te ontvlammen en een tijd om te verkillen. Er is een tijd om te omhelzen en een tijd om af te weren.’ Er is een tijd om te zitten een tijd om te dansen. Er is een tijd voor een Benedictuskerk en een tijd voor een Catharinakapel. In Lemiers vind je ze allebei.

Filosoof en theoloog Dr. Ralf Bodelier groeide op in Lemiers. Tegenwoordig organiseert hij met zijn organisatie CuriCos.nl inspiratieweekenden door kunst & katholiek Limburg.

Zowel de abdij Benedictusberg als de Catharinakapel zijn te bezoeken. Meer informatie vindt u op Benedictusberg.nl en catharinakapel-lemiers.nl