Van Angolakoffie tot IDleaks

Date: 15 september 2013

Tegen-de-draad-inIn een nieuw, klein en glashelder boek schetst Hans Beerends zestig jaar Nederlandse betrokkenheid bij mondiale armoede. Van de protesten tegen Angolakoffie tot het Facebookactivisme van IDleaks: Beerends maakte het van binnenuit mee. En hij eindigt optimistisch. [My World, september 2013. Foto: Mark van Luyk

Hans Beerends, 81 alweer, is de nestor van de Derde Wereldbeweging. Hij schreef er meerdere boeken over, en nu ligt er van hem ‘Tegen de draad in. Een beknopte geschiedenis van de (derde) wereldbeweging’. De Beknopte Beerends is een must read voor iedereen die sombert over de staat van de Nederlandse betrokkenheid op de wereldwijde armoede.

In dit kleine en glasheldere overzichtswerk trekt Beerends grote lijnen. Van de eerste openluchtpreek van pater Simon Jelsma in 1954 [waarin deze pleitte voor wat later de Novib, de eerste Nederlandse ontwikkelingsorganisatie zou worden] tot de introductie van de Fairphone eind 2013.

Voor wie nog lang geen 81 is: behalve beminnelijk, geëngageerd en uiterst erudiet, is Hans Beerends in 1969 een van de oprichters van de Wereldwinkels, om deze vervolgens twintig jaar lang te coördineren. In 1985 wordt hij voorzitter van ‘Honger hoeft niet’. En vandaag trekt hij door het land om zijn omvangrijke kennis met anderen te delen en wereldburgers een hart onder de riem te steken.

Hans-Beerends-e1352282987802 (1)Voor wie niet precies weet wat met ‘Derde Wereldbeweging’ wordt bedoeld: dat is een verzamelnaam van alles en iedereen die zich sinds de jaren ’50 druk maakt over armoede en onveiligheid. In Azië, in Afrika en, vooral, in Latijns Amerika. Vandaag hoort bij die beweging zowel de voormalige Afrika-reiziger die nu een school laat bouwen in een Gambiaans dorp, de rozenteler in Kenia die zijn personeel een bovengemiddeld loon betaalt en de aanhanger van Occupy die in zijn tentje demonstreert voor een eerlijke verdeling van de welvaart.

Tot de beweging hoort echter ook Coolpolitics, een jongerenorganisatie die lezingen organiseert op popfestivals als Lowlands, een facebookpagina als IDleaks, die vooroordelen bestrijdt over ontwikkelingshulp of de organisatie Rankabrand.org, die laat zien of grote merken al dan niet duurzaam zijn.

In de jaren ’70 zag die Derdewereldbeweging er nog heel anders uit. Toen was het vooral een politieke beweging die overheden en bedrijven onder druk zette. Eind jaren ’70 waren er alleen al tegen de 30 ‘landensolidariteitscomités’ die zich verzetten tegen de vele dictaturen in Latijns-Amerika. Het aantal Wereldwinkels groeide in die jaren uit tot 400 en anders dan vandaag waren dit niet zozeer verkooppunten van eerlijke cadeau-artikelen, maar actiecentra waar wereld-, milieu-, en vredescampagnes op touw werden gezet.

Hans Beerends met Piek BukmanMet die politieke oriëntatie werden nogal wat successen geboekt, zo leren we uit Beerends boek. Veel acties hadden resultaat, zoals die tegen Angolakoffie van Douwe Egberts (1973), tegen de Nederlandse baggeraar Stevin die aan de slag wilde in het Chili van Pinochet (1974) of tegen de import van Outspan-sinaasappelen uit apartsheidsland Zuid-Afrika (1977). Dank zij de protesten importeerde Douwe Egberts geen koffie meer uit Angola, bleven Outspan sinaasappelen in Zuid-Afrika en trok Stevin zich terug uit Chili.

Inmiddels is de Derde Wereldbeweging sterk veranderd, zo signaleert Beerends. Ze is veel minder politiek en activistisch. Ook haar diepgang is afgenomen. Tegelijkertijd is ze sterk verbreed en veel pragmatischer dan in haar beginjaren. Het bedrijfsleven is niet langer de vijand. En het gevoel dat er wereldwijd iets moet veranderen, lijkt doorgedrongen tot in de haarvaten van de samenleving.

Toch heerst onder velen die de jaren ’70 en ’80 bewust meemaakten, nogal wat somberheid over de Nederlandse inzet tegen armoede. Voor die somberheid is volop reden. Van de rijkste landen bezuinigt Nederland het meest op ontwikkelingshulp, asielzoekers worden steeds vaker buiten de deur gehouden en ontwikkelingsgelden moeten van minister Ploumen ook ten goede komen aan het Nederlandse bedrijfsleven. Als dieptepunt geldt de uitspraak van voormalig minister Rosenthal dat economische belangen voorrang moeten krijgen op mensenrechten.

Maar, zo schrijft Beerends, we moeten verder kijken dan de overheid. Betrokkenheid bij wereldwijde armoede en onderdrukking is een zaak van burgers geworden. Van gewone burgers die vragen beginnen te stellen bij misstanden en er vervolgens ook daden aan verbinden. Wanneer een kabinet zich steeds minder gelegen laat liggen aan onderwijs en gezondheidszorg in de Derde Wereld, dan doen we het toch gewoon zelf?

Hoe vriendelijk hij het ook opschrijft, tussen de regels door valt te lezen dat Beerends zelf de voorkeur geeft aan een politieke oriëntatie, zoals in de jaren ’70. Hij zegt het niet met zoveel woorden, maar de huidige, pragmatische aanpak heeft te weinig oog voor de ‘structurele’ aanpak van armoede en onderdrukking. Volgens Beerends wordt de armoede in het Zuiden veroorzaakt door een verkeerd ingerichte wereld, waarin het machtige Noorden aan de touwtjes trekt en het Zuiden in ellende achterblijft. Wanneer dat zo is, dan is een ‘structurele analyse’ van de armoede, gevolgd door politiek activisme, inderdaad de aangewezen weg om daar verandering in te brengen.

Desondanks is Beerends optimistisch over de toekomst van de beweging. Zoals sinds 1863 slavernij uit den boze is, zoals sinds 1950 kolonialisme absurd is en zoals sinds 1990 apartheid niet meer te verdedigen valt, zo zal het ook ooit voorbij zijn met het tolereren van kinderarbeid, onderdrukking van vrouwen of extreme armoede.

Hans Beerends. Tegen de draad in. Een beknopte geschiedenis van de (derde) wereldbeweging. 112 pagina’s, 15 euro. Uitgeverij KIT Publishers in samenwerking met Vice Versa.

Leave a Reply

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.

single.php