Demonstratie tegen Gazaoorlog, Tel Aviv 2025 Foto Lizzy Shaanan Pikiwiki Israel
Vanuit onze huiskamers kijken we met afgrijzen naar de gebeurtenissen in Gaza. De toekomst van Palestina lijkt gitzwart. Toch ziet filosoof Ralf Bodelier, die al sinds 1991 door Israël en Palestina reist, ook andere scenario’s. Als Duitsland en Rwanda na genocides konden veranderen, waarom zou dat in Israël en Palestina onmogelijk zijn?
Navenant, september 2025
Hoe vaak stond ik niet bij Israëlische checkpoints waar Joodse militairen hun machinegeweren richten op Palestijnse auto’s? Hoe vaak liet ik me niet scheren in Nablus en Ramallah? Hoe vaak liep ik niet door Palestijnse vluchtelingenkampen, door Qalandia of Al-Amari, waar ik falafel at, thee dronk en luisterde naar de verhalen van de bewoners. Net zoals ik dat jaren later zou doen in zwaar beveiligde settlements van Joodse kolonisten, in Ariel of Kiryat Arba. Hoe vaak sliep ik niet in Israëlische en Palestijnse bedden? In Israël stonden die vaak in ‘Mamads’, in kamers met dikke betonnen muren en stalen deuren, gebouwd tegen raketinslagen en explosies. In goedkope pensions op de Westelijke Jordaanoever deelde ik kamers met andere mannen. Met Palestijnen die me overdag meenamen naar hun werk, naar begrafenissen en bruiloften. En wat ik leerde was dit: iedereen wilde leven, niemand wilde oorlog. Voor iedereen, Israeli’s en Palestijnen, was het conflict verschrikkelijk.
Van hoop naar somberheid
Bijna 35 jaar geleden reisde ik voor het eerst door Israël en Palestina. Ik was jong, overmoedig en vooral erg nieuwsgierig. Er waren nog geen muren, Hamas was pas opgericht en de Israëlische vredesbeweging bloeide. De premier was Yitzhak Rabin. Hij ademde redelijkheid en optimisme. Wereldwijd gingen beelden rond van Rabin en Arafat die elkaar de hand schudden. Vandaag zien we enkel beelden van platgegooide flats en verminkte kinderen.
Hoe hoopvol ik toen was, zo somber ben ik nu. Commentatoren voorspellen vooral verdere radicalisering en toenemend geweld. Hamas kan misschien militair verslagen worden, maar de aantrekkingskracht van jihadisten lijkt groter dan ooit.
Al even somber ben ik over de morele positie van Israël. Terwijl Israël de Palestijnen in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever onderdrukt, hebben de twee miljoen Palestijnen bínnen de grenzen van Israël dezelfde rechten als de 7 miljoen Joodse Israëli’s. Israël is niet alleen de enige democratie in het Midden-Oosten, het is ook het enige land in de regio waar homoseksualiteit weinig problemen oplevert. Afgelopen juni nog, trokken 250 duizend gays uit de hele wereld naar Israël voor de jaarlijkse Tel Aviv-Pride.
Maar wat blijft er nog over van het respect dat Israël verdient, na de meer dan tienduizend bombardementen en de bijna 50 duizend burgerslachtoffers in Gaza? Ook voor Israël lijkt de toekomst gitzwart.
Leven na genocides
Kan het ook anders uitpakken? Is er ook een minder somber scenario? Ja, dat is er. Er zijn heel wat voorbeelden van landen die na massamoorden, genocides en etnische zuiveringen ingrijpend van koers veranderden. Sommige landen evolueerden zelfs tot voorbeeldige democratieën. Een van die landen is uiteraard Duitsland. Maar liefst 65 miljoen slachtoffers eiste het naziregime, meer dan de helft van alle Duitse steden werd verwoest. Toch ontstond er eind jaren 40 een krachtige democratie. Duitsland had geen democratische geschiedenis, maar wist die weg toch in te slaan.
Iets dergelijks gebeurde in het Afrikaanse Rwanda. Januari 1994 telde het kleine land zeven miljoen inwoners. Van april tot juni vermoordden 200 duizend Hutu bijna 900 duizend Tutsi. Bijna twee miljoen mensen ontvluchtten het land. In de hete zon stonken de lijken. Hoe moest dit ooit nog goed komen? Aan het begin van deze eeuw reisde ik door Rwanda en raakte gefascineerd door wat ik zag. Onder leiding van de nieuwe leider Paul Kagame had Rwanda ingezet op rechtvaardigheid, verzoening en wederopbouw. Het land dat ik aantrof was dan wel geen democratie, maar veel veiliger, welvarender en beter georganiseerd dan de meeste Afrikaanse landen die ik ooit bezocht. (*)
Hoop in donkere tijden
Het kan dus wel. Wanneer landen als Duitsland en Rwanda over hun schaduw konden springen, kunnen Israël en Palestina dat ook. Of ze het ook gaan doen, is uiteraard de vraag.
Ook in de diepste duisternis overleeft hoop. Zo worden mensen in langdurige conflicten meestal oorlogsmoe. Oorlogen stoppen doorgaans niet omdat iemand wint, maar omdat steeds minder mensen ermee door willen gaan. Israëlische reservisten weigeren steeds vaker om in Gaza te vechten. En op de dag dat ik dit schrijf, 17 augustus 2025, gaan in Israël meer dan 1 miljoen mensen de straat op om tegen de oorlog te demonstreren.
De geschiedenis leert dat uitzichtloosheid niet definitief hoeft te zijn. Duitsland en Rwanda bewezen dat verzoening en wederopbouw altijd mogelijk is. Hun pad ligt ook open voor Israël en Palestina. De vraag is niet of het kan, maar of Israëli’s en Palestijnen de moed zullen vinden het te bewandelen. De toekomst is immers het enige domein waarin wij, mensen, werkelijk de baas kunnen zijn.
(*) Willem Cartigny reageerde op deze zinsnedes per mail; ‘Dat is wel erg optimistisch over een autocraat die geen enkele tegenspraak duldt, die tegenstanders laat opsluiten of ze zelfs uit het buitenland ontvoert (bv. de hotelhouder die op eigen houtje heel veel bedreigden tijdens de massamoord het leven redde).’
Cartigny heeft volkomen gelijk. Rwanda is niet ‘geen democratie’ maar een autocratie, vergelijkbaar met landen als Congo of Oezbekistan. Wellicht was het autoritaire optreden van leider Paul Kagame nog te rechtvaardigen vlak na de genocide van 94, meer dan dertig jaar later geldt die rechtvaardiging niet meer. Ik had hierover duidelijker moeten zijn. Dat laat onverlet dat Rwanda desondanks veiliger, welvarender en beter georganiseerd is dan de meeste Afrikaanse landen.