[NRC Handelsblad, vrijdag 4 mei 2018]

Beste Bas,

Je vierdelige serie Onbehagen bij Human-VPRO zit erop. Ik ging er de afgelopen weken goed voor zitten. Want ik deel je onbehagen in deze tijd van Trump, Poetin, jihadi’s en identitairen. Ook ik vind dat veel uitbaters van social media ons degraderen tot data. En mét jou zou ik willen dat idealen als vrijheid, gelijkheid en broederschap heel wat prominenter werden uitgedragen.

Ik wist natuurlijk dat je je zorgen sterk in beeld zou brengen. Maar ik hoopte ook op vooruitgang en vooral: oplossingen. Urenlang keken we naar genocides, een brandende woontoren in Londen, hoofdhakken-de terroristen, vechtende hooligans, tirannieke leiders, liegende politici, foute ondernemers en orakelende onheilsprofeten. Maar hoop, vooruitgang en oplossingen bood je niet.

„We zien de onmacht van de beschaving, onze samenleving is gebroken”, bromde je en trok in de eerste uitzending een vergelijking met de mooie jaren van jouw én mijn jeugd. Toen leefden we volgens jou nog wel met de idealen van de Verlichting. Inderdaad. Hoe overzichtelijk waren Zwanenburg en Vaals in de jaren ’60 en ’70, dorpen waar jij en ik opgroeiden. De vooruitgang leek vanzelfsprekend. Er kwamen zwembaden, onze ouders kregen het telkens wat beter. Ook honger, ziekte en armoede zouden snel de wereld uit zijn.

Realtime nieuws

En nu suggereer je dat al die verwachtingen niet uitkwamen. Maar klopt dat wel, Bas? Was onze goede oude tijd wel zo rustig en overzichtelijk? Wat wisten we toen eigenlijk, zonder kabel-tv, realtime nieuws en Google? Misschien zijn de verlichtingsidealen wel zo vanzelfsprekend geworden, dat ze amper nog worden beseft, laat staan benoemd? Als ijkpunt neem ik 1970. Hoe stonden ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ er toen voor, vergeleken met vandaag?

Wanneer ik ‘vrijheid’ vertaal als leven in een volledige democratie, dan kies ik voluit voor vandaag. Toen stond 300 kilometer oostelijk van Nederland nog het IJzeren Gordijn. In het zuiden waren Portugal, Spanje en Griekenland dictaturen. In het westen stierven velen in de Brits-Ierse Troubles. En dat was alleen Europa. Eenderde van de wereldbevolking – 1,2 miljard mensen – leefde in 1970 in een democratie. Vandaag is dat 56 procent. Dat zijn 4,1 miljard mensen.

Gelijkheid en broederschap

Bij ‘gelijkheid’ denk ik aan gelijkheid tussen zwart en blank, mannen en vrouwen, hetero’s en homo’s. Anders dan in 1970, bestaat formele apartheid nergens meer. Toen konden vrouwen zelfs in Zwitserland nog niet stemmen. Nu doen ze dat in vrijwel alle landen. Wereldwijd zitten nu ongeveer evenveel meisjes als jongens op de basisschool. In 1970 kon je als homo alleen nog maar dromen van een huwelijk met je geliefde. Vandaag ben je in 25 landen vrij om te trouwen met wie je wil.

‘Broederschap’ staat voor strijd tegen ‘armoede, honger en ziekte’. In 1970 leefde bijna de helft van alle mensen in extreme armoede. Hoewel de wereldbevolking meer dan verdubbelde, daalde extreme armoede tot tien procent nu. Stel je voor, Bas. Op dit moment worden, dag-in-dag-uit, meer dan 300 duizend kinderen ingeënt tegen dodelijke of verminkende ziektes als mazelen, difterie en polio. De resultaten zijn er naar. In onze jeugd kregen jaarlijks een half miljoen kinderen polio. Voor 2018 staat de teller op 12. Geen wonder dat de wereldwijde levensverwachting stijgt met acht uur per dag.

Geest van de Verlichting

Deze overweldigende vooruitgang komt niet uit de lucht vallen, maar is het werk van gewone mensen die het ronduit fout vinden dat anderen in onvrijheid leven, dat vrouwen en zwarten worden achtergesteld of dat homo’s niet mogen trouwen. Al deze mensen handelen, bewust of onbewust in de geest van de Verlichting. Ze zijn een overweldigend antwoord op de inktzwarte ontwikkelingen die jij ons voorschotelt. Ze zetten zich in voor een betere wereld en blijven dat doen.

Bas, ik bewonder je als een onvermoeibaar pleitbezorger van een wereld die niet draait om kleur, geaardheid of afkomst. Je prijst jouw en mijn helden Gandhi, King en Mandela omdat zij radicaal vast hielden aan idealen als ‘regenboognatie’ of een ‘gemeenschap in liefde’. In hun tijd werden ze letterlijk vermalen door haat en geweld. Maar ze bleven erop hameren dat het voor allen beter zou worden, maar óók dat die verandering al volop zichtbaar was. Jammer dat je deze inspiratie niet meeneemt in je analyse van onze tijd. Want juist in deze tijd van onbehagen hebben we behoefte aan perspectief.

Wat zou het fantastisch zijn wanneer je voor Human-VPRO ook eens zou documenteren hoe we met zijn allen zoveel vooruitgang weten te boeken.

De Human-VPRO-serie Onbehagen is hier nog te zien: https://nrch.nl/6har