Rob Jetten mag dan de nieuwe premier worden, maar het zijn ambtenaren die Nederland draaiend houden. Ook in de komende maanden, wanneer wordt gewerkt aan een nieuw kabinet. En dat doen al die ambtenaren onder systeemplafonds, met plichtsgevoel,  bescheidenheid en sloten koffie. Ze verdienen ons applaus.

Ralf Bodelier, Navenant, november 2025

Wekenlang was het spannend: de opmars van Henri Bontenbal, de afwezigheid van Geert Wilders, de degelijkheid van Frans Timmermans en de neergang én terugkeer van Dilan Yeşilgöz. Ineens was het voorbij. Nu de kaarten zijn geteld, mogen we gaan wennen aan premier Rob Jetten. Hoe zijn kabinet eruit zal zien, hangt nog in nevelen. De komende weken zal blijken wie het meest lenig is in het sluiten van compromissen. Wanneer deze Navenant op uw deurmat valt, weet u alweer meer dan ik op het moment dat ik dit schrijf.

Slechter dan onder Dick Schoof zal het niet snel worden. Toch lag de politieke impasse niet alleen aan hem of aan een paar incapabele ministers. Het waren vooral de vier fractievoorzitters – Wilders, Van der Plas, Omtzigt en Yeşilgöz – die niet leverden. Schoofs ministers durfden nauwelijks op te staan, bang voor Wilders’ scheldkanonnades: bangerik, slappe hap, schande voor het land. Ondertussen kwam de politiek tot stilstand. Het kabinet-Schoof hield het 336 dagen vol.

We denken graag dat het laatste slechte kabinet ook het slechtste aller tijden was. Doorgaans klopt dat niet. In 2002 werd Fortuyn vermoord en volgde het rampzalige kabinet-Balkenende I. Binnen drie maanden vertrokken vier bewindslieden wegens ruzie, gelieg of gesjoemel. Na 87 dagen was het over. Het kon nog korter: het vijfde kabinet-Colijn uit 1939 hield het slechts twee dagen vol.

Toch stortte Nederland niet in.

Want hoe zwak een kabinet ook is, de meeste mensen merken er weinig van. De straatverlichting brandt, het water stroomt, scholen en ziekenhuizen draaien, salarissen worden gestort, dijken houden stand. Het vuil wordt opgehaald, branden worden geblust, stoplichten doen wat ze moeten doen.

De stille kracht van continuïteit

Wie zijn nieuws haalt uit eigen ervaring – en minder uit journaals, kranten of talkshows – ziet een land dat ook in tijden van falende kabinetten verbazend soepel blijft functioneren. Blijkbaar draait Nederland niet op Den Haag. We draaien op de tweehonderdduizend ambtenaren die werken bij provincies, gemeenten en waterschappen. Zij zijn de motor die ons land gaande houdt.

Terwijl Den Haag deze weken sleutelt aan het 29e kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog, werken ambtenaren in Sittard of Maastricht gewoon door. De rioolbeheerder die in de regen een storing oplost; de beleidsadviseur die de winteropvang regelt; de accountmanager die zorgt dat bedrijventerreinen bereikbaar blijven.

Ambtenaren vormen de ruggengraat van de publieke dienstverlening. Zij werken niet voor een minister, maar voor de samenleving. Dankzij hen – ploeterend onder systeemplafonds, verstopt achter laptops, overeind gehouden door sloten koffie – draait het leven door. Bruggen bewegen, lessen worden gegeven, dijken houden stand, ook als het Binnenhof kraakt.

Nu kun je met koffie en plichtsbesef niet alles opvangen. Terwijl het kabinet Jetten in de steigers wordt gezet, verlangen gemeenten en provincies naar richting. In het sociale domein worden ze tureluurs van het toeslagencircus; hopelijk levert het nieuwe kabinet een eenduidiger model. Bij de provincies worstelen ze met het slepende stikstofdossier. Welke vergunningen kunnen ze nog uitgeven, welke niet? Premier Jetten zal knopen moeten doorhakken.

Grote steden, die niet meer weten wat ze aan moeten met dakloos geworden arbeidsmigranten uit Oost-Europa, smeken het kabinet om de aanpak van malafide uitzendbureaus. De lijst is eindeloos. Ja, de motor loopt gesmeerd. Maar ook de beste motoren hebben een stuur nodig.

Lokale veerkracht

De echte veerkracht zit lokaal. Burgemeesters, wethouders en ambtenaren staan met hun voeten in de klei. Ze weten waar het wringt – in de wijk, de zorg, het verkeer – en handelen doorgaans snel en efficiënt. Toen in 2021 de Maas overstroomde, stonden niet de Haagse ministers in het water, maar Limburgse bestuurders, hulpdiensten en ambtenaren die de evacuaties regelden.

Vlekkeloos gaat het niet. Wie ooit een subsidie aanvroeg of met de Belastingdienst belde, weet hoe stroperig het kan gaan. Uitvoeringsinstanties piepen en kraken onder regels en personeelstekorten. Ambtenaren zijn vaak mikpunt van spot: bureaucraten, papierschuivers, neuspeuteraars. Maar wie goed kijkt, ziet vakmensen die dagelijks balanceren tussen regels en redelijkheid, beleid en burger.

Zolang ambtenaren hun werk doen met kennis, integriteit en betrokkenheid, blijft Nederland draaien; ook als Den Haag er weer eens niet uitkomt. En dat geldt zeker in de komende maanden, waarin het kabinet-Schoof wordt vervangen door de verse ploeg van Jetten.

Want ook nu geldt: zou de formatietafel de komende weken toch weer vastlopen in gedoe en achterkamertjes, ambtenaren houden stand. Zij zorgen dat de lampen blijven branden, de dijken blijven staan en wij, burgers, onze levens kunnen leven.

Politici komen en politici gaan, ambtenaren blijven altijd bestaan.