Antisemitisme komt vandaag uit verschillende richtingen: van moslims, van extreemrechts – en ook van extreemlinks, waar het zich uit in felle en eenzijdige kritiek op Israël. Een pijnlijke constatering voor wie denkt dat dat juist linkse mensen immuun zijn voor iets als Jodenhaat.

Ralf Bodelier. Dagblad Trouw 2 december 2023

Twee maanden is er nu oorlog tussen Israël en Hamas. En antisemitisme is weer helemaal terug, van Australië tot Dagestan, van Berlijn tot New York. Natascha van Weezel, joods en columniste voor het Parool, vulde onlangs een column met verwensingen die zij binnen één week te verwerken kreeg. ‘Ik waarschuw alvast’, schreef Van Weezel, leuk is het niet’. En dan komen ze: ‘Krijg de tering vieze kankerjood.’ ‘Ik sta klaar om Hitlers taak af te maken.’ ‘Je zionistische levensverzekering is afgelopen, jij bent dus nergens meer veilig.’ ‘Lekker voor je dat je een miskraam hebt gehad, niemand zit op nog meer Joden te wachten.’

Wat Van Weezel over zich heen krijgt, is afschuwelijk. In haar column vermeldt ze niet waar al die berichten vandaan komen. Onderzoek wijst in verschillende richtingen: moslims, extreemrechts – en ook extreemlinks, waar het zich uit in felle en eenzijdige kritiek op Israël. Een pijnlijke constatering voor wie denkt dat dat juist linkse mensen immuun zijn voor iets als Jodenhaat.

In Nederland staat ‘links antisemitisme’ weer op de agenda sinds de Klimaatmars van half november. Op het Amsterdamse podium koos Gretha Thunberg, in Palestijnenshawl, onomwonden partij in het conflict. Haar organisatie, Fridays for Future, is de enige niet: ook aanhangers van Black Lives Matter en Extinction Rebellion spraken zich stevig uit. Het zijn linkse bewegingen die zich verontwaardigd verzetten tegen racisme, klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit. Jarenlang hadden ze mijn sympathie. Trots zag ik mijn dochter Emma, net 18, meelopen in een van de eerste Black Lives Matter-demonstraties. Zelf liep ik twee keer mee in een Klimaatmars.

Op 7 oktober 2023 veranderde dat. Eerst richtte Hamas haar massaslachting aan, vervolgens begon Israël doelen in Gaza onder vuur te nemen. De verontwaardiging daarover kon ik volgen. Bombarderen in Gaza gaat per definitie gepaard met heel veel onschuldige slachtoffers. Wat ik niet kon volgen was dit: over de massamoord op 1200 mensen die aan de bombardementen voorafging, zwegen de drie linkse organisaties vrijwel volledig.

Zo postte Gretha Thunberg enkele dagen na de slachting een foto van zichzelf met de tekst ‘Stand with Gaza’. Wat ontbreekt is elk spoor van medeleven met de bewoners van Ashkelon of Sderot waar op dat moment nog raketten regenen. Toen Thunbergs social media volstroomden met afkeurende berichten, waaronder een brief van 250 vooraanstaande Israëlische milieuactivisten, haalde zij de foto weer weg. Een week later bood ze haar excuses aan: ‘Het spreekt voor zich – althans dat dacht ik – dat ik tegen de gruwelijke aanvallen van Hamas ben.’

…..

Of dat inderdaad voor zich sprak, wordt dan al betwijfeld. Ook door mij. Nooit eerder kozen de drie organisaties zo radicaal partij in een onderwerp buiten hun kernthema’s. Nooit spraken ze zich, bijvoorbeeld, uit over de wreedheid van Vladimir Poetin en de oorlog in Oekraïne. Laat staan dat ze ooit kritiek leverden op dictaturen als Iran of terreurclubs als Hamas. Wijken de grote drie af van hun oorspronkelijke missies omdat Israël nu bommen werpt?

Ik vermoed van wel. En dat komt niet uit de lucht vallen. Meer dan dertig jaar reis ik door Israël en de Palestijnse gebieden. In 2020 wandelde ik van Jeruzalem langs de kust omhoog naar de grens met Libanon. Vervolgens liep ik weer terug door de steden en vluchtelingenkampen op de Westbank, door Jenin, Nablus en Ramallah. Ik overnachtte bij Israëlische en Palestijnse families. We aten samen en ik luisterde naar hun verhalen. Met de ervaringen die ik al jaren opdoe, geef ik lezingen en organiseer ik reizen voor Nederlanders naar beide kanten van muur.

En wat me al jarenlang opvalt, zijn de opgetrokken wenkbrauwen bij mijn linkse vrienden en kennissen. Wandelen door Palestina, dat is mooi. Maar door Israël? Sommige reizigers blijken na terugkeer maar weinig over hun ervaringen te vertellen. Met Israël in verband worden gebracht, is vragen om problemen. Een jonge vrouw, links en gay, veranderde in Israël zelfs haar locaties op Google. Met reizen door Egypte of Iran zou ze geen negatieve reactie oogsten, hoe wreed, vrouwonvriendelijk en homofoob beide landen ook zijn. Alleen Israël is een probleem.

In 2020 liep ik niet alleen door Israël en Palestina, maar ook door Libanon. In Beirut hing ik enkele dagen rond in Sabra en Sjatila. In de Palestijnse vluchtelingenkampen waar Libanese milities in september 1982 tussen de 700 en 3500 mensen vermoordden. Het bloedbad schokte de wereld. Ik was 21 toen. Maar de beelden van groepjes afgeslachte Palestijnen staan vandaag nog op mijn netvlies.

De slachtpartij gebeurde met medeweten van het Israëlische leger. Enkele maanden eerder was Israël Libanon binnengetrokken. Het wilde de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO uitschakelen, die Israël vanuit Libanon met raketten bestookte. De PLO werd inderdaad verdreven, maar Sabra en Sjatila betaalden een hoge prijs. De Israëlische legerleiding gaf, naar aller waarschijnlijkheid, een Libanese militie de opdracht om achtergebleven PLO-strijders in kampen te arresteren. De militie sloeg aan het moorden en de Israëli’s grepen niet in, hoewel ze voldoende signalen kregen dat het misging. Enkele dagen na het bloedbad gingen honderdduizenden Israëli’s woedend de straat op.

Het was niet het eerste bloedbad van 1982. Amper 200 kilometer verderop vond in februari een nog grotere slachtpartij plaats. In de stad Hama vermoordden Syrische milities van dictator Hafez al-Assad tussen 7000 and 40.000 aanhangers van de Moslimbroederschap. Hoe helder het bloedbad van Sabra en Sjatila me nog voor de geest staat, van het bloedbad in Hama komen geen beelden boven. De slachtpartij in Syrië kreeg dan ook maar een splinter van de aandacht die Libanon ten deel viel.

Hoewel de moordenaars in beide gevallen Arabische milities waren, en hoewel het aantal slachtoffers in Hama tien keer zo hoog lag dan in Sabra en Sjatila, was er één doorslaggevend verschil: in Libanon werd gemoord onder toezicht van Israël. Maar niemand besteedde aandacht aan de Libanese moordenaars zelf. En niemand haalde het in zijn hoofd om Syrië of Assad te kritiseren. Daarentegen werd Israël veroordeeld door de Verenigde Naties en de Europese Unie. Ik Het was de eerste keer dat deze uitzonderingspositie van Israël me opviel.

…. 

In 1982 vroeg ik me af waarom iedereen over Israël viel en de Arabische moordenaars vrijuit liet gaan. Vandaag vraag ik me af waarom linkse organisaties Israël zo fel veroordelen en zwijgen over Hamas. Het is niet de vraag of hun kritiek op Israël terecht is. De bombardementen van het leger op Gaza zijn gruwelijk. De doorgaande annexatie van de Westbank moet stoppen. Deze kritiek is terecht. De vraag is waarom zij alleen Israël geldt. En waarom de aanhangers van Extinction Rebellion of Black Lives Matter niet alleen zwijgen over Hamas, maar, bijvoorbeeld, ook over de oorlog die Iran en Saudi-Arabië voeren in Jemen. Een oorlog die al meer dan 200.000 levens eiste van kinderen onder de vijf jaar.

Voor velen op de linkerflank lijkt Israël uitgegroeid tot het ultieme kwaad. Soms ben ik geneigd de Duitse publicist Henryk M. Broder te geloven wanneer hij in zijn boek Der ewige Antisemit schrijft dat haat tegen Joden en Israël verankerd zit in het westerse DNA en telkens weer een aanleiding zoekt om zich naar het oppervlak te werken. Was het niet de kruisiging van Gods zoon, dan is het wel de uitvinding van het kapitalisme, het geweld tegen Palestijnen of het verspreiden van Covid19.

We moeten echter specifieker zijn. Een voor de hand liggende verklaring voor de haat tegen Israël is de overdaad aan journalisten in de regio. Elke zichzelf respecterende krant of televisiestation heeft er wel een correspondent, terwijl ze amper iemand stationeren in brandhaarden als Soedan. Op onze beeldschermen zien we dan ook disproportioneel veel ellende uit Israël en Palestina, aanleiding om te denken dat alle kwaad zich hier verzamelt.

Daarmee samenhangt een gebrek aan kennis. Wie krijgt überhaupt mee dat er gemoord wordt in Yemen of Darfur? Hoeveel docenten stellen de Shoah nog aan de orde? Wie legt jongeren uit dat de Joden niet de wereld regeren?  Of dat rond 1948 niet alleen 700 duizend Palestijnen uit Israël werden verdreven, maar ook 900 duizend Joden uit de Arabische wereld?

Dan is er nog die nieuwe ideologie met de lastige naam ‘intersectionaliteit’, populair onder linkse intellectuelen. Intersectionaliteit deelt mensen op in twee categorieën: ‘geprivilegieerd’ en ‘onderdrukt’. Geprivilegieerden zijn wit, westers, rijk, geletterd, machtig, enzovoort. Onderdrukten zijn niet-wit, niet-westers, arm, ongeletterd en onmachtig. Voor de geprivilegieerden komt al het goede op kruispunten, ‘intersecties’, bijeen, zoals bij de onderdrukten alle ellende op kruispunten samenkomt. Wanneer je deze manier van denken loslaat op Israël en Palestina, is het snel duidelijk wie de geprivilegieerden en de onderdrukten zijn. En voor welke kant links het op moet nemen.

….

Intersectionaliteit is een mooi concept omdat het toont waar de grootste klappen vallen. Maar intersectionaliteit verdeelt de wereld ook in veel te simpele categorieën als wit versus niet-wit, daders versus slachtoffers en wij tegen zij. Daarmee doet intersectionaliteit onrecht aan onze veelkleurige werkelijkheid. Bovendien negeert het de historisch gegroeide complexiteit van conflicten, waaronder die in het Midden-Oosten.

Intersectioneel denken, verklaart niet alleen waarom Israël het brandpunt is van linkse kritiek, het verklaart ook waarom er stilzwijgen heerst over de slachtpartijen van Hamas. Op 7 oktober kwamen immers arme, niet-westerse en niet-witte onderdrukten in opstand tegen geprivilegieerden. Vervolgens bleken deze onderdrukten onderdrukkers van het meest gruwelijke soort. In een klap gooiden de moordenaars van Hamas het intersectionele denken compleet ondersteboven.

Vervolgens zetten de Israëlische bombardementen in Gaza alles weer keurig op zijn ideologische plaats. ‘Intersectionaliteit’ verklaart zelfs het stilzwijgen over de oorlog in Jemen of de Libanese en Syrische moordmilities in 1982. Arabieren moordden hier Arabieren uit. Armen doodden armen en ‘mensen van kleur’ slachtten ‘mensen van kleur’ af. Het waren gebeurtenissen die niet in een links-ideologische kader pasten en waarover dan maar werd gezwegen.

Er is een kader waarin we deze onmenselijkheden wel kunnen vatten. Het heet simpelweg ‘rechtvaardigheid’; al zou je het ook ‘intuïtieve’ rechtvaardigheid kunnen noemen. Zoals, bijvoorbeeld, kinderen intuïtief geen onderscheid maken tussen gedrag van zwarte of witte mensen, van armen of rijken, joden, christenen of moslims, zou zouden ook volwassenen naar de wereld moeten kijken. Rechtvaardigheid start niet met een onderscheid tussen wij en zij. Rechtvaardigheid gaat uit van een gedeelde menselijkheid. Wie vanuit een rechtvaardigheidsperspectief kritiek wil leveren op de schending van mensenrechten, doet dat ongeacht wie ze begaan en waar ze plaatsvinden.