Ralf Bodelier, Fincancieel Dagblad, 5 december 2020
Twee weken terug wandelde ik nog door Bulgarije, nu loop ik door Servië. Bulgarije verblufte me door de door de enorme leegloop in het land en nu verbijstert Servië me om dezelfde reden. Sinds 1989 daalde de Bulgaarse bevolking van negen naar zeven miljoen mensen. De Servische zakte van 7.9 miljoen naar 6,7 miljoen. En in beide landen is het einde nog lang niet in zicht. De stadscentra zijn levendig, maar het platteland sterft. Bulgarije stort letterlijk in en raakt overwoekerd. Boerderijen, dorpshuizen, fabrieken en productiehallen: muren waaiden om, bomen groeien door de daken en er is geen levende ziel meer te bespeuren.
Eenzelfde verschijnsel voltrekt zich in Roemenië en de Baltische staten. Sinds 1990, aldus de Verenigde Naties, raakten de voormalige Oostbloklanden 18 miljoen mensen kwijt. En uit gesprekken maak ik op dat er door de jaren heen telkens nieuwe redenen waren om te emigreren. Na de val van het communisme overheerste nieuwsgierigheid naar de wereld buiten. In de jaren ‘0 domineerde de economische noodzaak. In het straatarme Oost- en Midden-Europa was gastarbeid de enige manier om te overleven. Vandaag speelt een psychologisch mechanisme. Wanneer zovelen hun geluk beproeven in het buitenland, moet je als thuisblijver stokoud zijn of een enorme sukkel. Die etiketten draag je liever niet.
Zou er een verband zijn tussen de leegloop van Centraal en Oost-Europa en de opkomst van zoveel nationalistische en ‘illiberale’ partijen in de regio? Van Fidesz in Hongarije tot de ‘Verenigde Patriotten’ in Bulgarije en de neofascistische ‘Radicale Partij’ in Servië? Doorgaans verklaren we de aantrekkelijkheid van deze partijen vanuit ouderwetse tribale en autoritaire aandriften. Er is echter ook een link met dertig jaar leegloop.
Omdat vooral ambitieuze jongeren het Oosten verlaten, zijn het inderdaad de oudere en wat tragere types die achterblijven. Nationalistische en illiberale stromingen houden hen nu voor dat ze geen losers zijn maar hoeders van volk, vaderland en cultuur. De blijvers blijken waardevolle beschermers van waarden als het traditionele gezin, de plattelandscultuur en de religieuze orthodoxie. Het zijn de ware patriotten die hun land nog weten te waarderen en die bereid zijn het te verdedigen. Dat zijn etiketten om trots op te zijn. En wie ze je opplakt, is het waard om op te stemmen.
Ralf Bodelier is schrijver en filosoof