Ralf Bodelier, Financieel Dagblad, 26 december

Vorige week schreef ik dat onze wreedheid afneemt. Ik poneerde de werkhypothese dat we ‘in de laatste eeuwen onvoorstelbaar veel vredelievender, zachtmoediger en menselijker werden.

En nu ben ik in Vukovar, Kroatië. In een stad die in 1991 volledig werd verwoest en waar nog  veel huizen vol kogelgaten zitten. Bijna drie maanden lang beschoten de Serviërs het stadje. Bijna 3000 burgers kwamen om. Wanneer de Serviërs het ziekenhuis van Vukovar innemen, brengen ze de mannelijke patiënten naar een afgelegen varkensstal. 264 patiënten worden er gruwelijk mishandeld en even later doodgeschoten. De jongste is 16 jaar.

Hoe valt deze massamoord te rijmen met mijn werkhypothese dat onze bloeddorst in de loop van de geschiedenis fors afnam?

Voor een antwoord moeten we onderzoeken wie deze massamoord pleegde. Dat waren geen gewone burgers of dienstplichtige soldaten van het Joegoslavische leger. Veel soldaten deserteerden. Sommigen verlieten hun gevechtswagens, gooiden hun wapens weg en zongen in een kring ‘Give Peace a Chance’ van John Lennon. Halverwege het beleg gaf een heel infanteriebataljon er de brui aan en ging te voet terug naar Servië.

Wie moordden dan in Vukovar? En later in Višegrad, Foča, Prijedor en Srebrenica? Volgens de Amerikaanse hoogleraar John Mueller –The banality of ethnic war, 2000- waren het bijna altijd kleine en soms héél kleine groepen gewetenloze criminelen. Ze werden door het al even criminele regime van de Servische president Milošević gerekruteerd uit voetbalhooligans, straatbendes en gevangen misdadigers.

In Vukovar opereerden de ‘Arkan Tijgers’, een bende van enkele honderden mannen, samen gesprokkeld uit de aanhang van Rode Ster Belgrado. Hun aanvoerder was de beroepscrimineel Željko Ražnatović, alias ‘Arkan’. De Tijgers verdedigden Servië niet, ze voerden geen militaire operaties uit maar deden louter wat ze leuk vonden. Mueller beschrijft hoe zij voluit genoten van het martelen, verkrachten en afslachten van mensen.

Elke samenleving kent haar eigen, kleine percentage klootzakken, beulen en sadisten. In het Joegoslavië van de jaren ’90 kreeg dit plots alle ruimte. Op mijn werkhypothese zijn zij de grote en spreekwoordelijke uitzondering.