Dit opiniestuk verscheen rond 22 juli 2021 in Het Parool, Het Nederlands Dagblad, BN/deStem, Het Eindhovens Dagblad.
De aanslag op Peter R. de Vries is vreselijk. Toch blijft dodelijk geweld afnemen. En het is belangrijk om dat te beseffen, aldus Ralf Bodelier.
De aanslag op Peter R. de Vries is onverteerbaar. De Vries stond voor eerlijkheid, rechtvaardigheid en een constante keuze voor de slachtoffers. Terecht groeide hij uit tot een moderne heilige. De aanslag toont dan ook de niets ontziende wreedheid van enkele misdaadorganisaties. Bovendien laat ze zien hoe lastig het is om dit soort clubs onder controle te krijgen.
Wanneer het gaat om misdaad en geweld, is er echter nog een ontwikkeling. Die krijgt veel minder aandacht omdat ze niet spectaculair, bloedig en schokkend is. Dat is de gestage afname van criminaliteit, waaronder moord en doodslag. Het is een ontwikkeling die we maar amper beseffen, omdat we er maar amper over horen.
De feiten
Dit zijn de feiten: Ten opzichte van 1992 is het aantal gevallen van moord en doodslag in Nederland gehalveerd. Dat jaar was het hoogtepunt in een criminaliteitsgolf die startte in de jaren ’70 en die na ‘92 dus weer afnam.* In 1992 was die kans om te worden vermoord één op de 60 duizend, in 2020 was hij één op de 150 duizend. Zouden we terug gaan naar 14e eeuw, toen we begonnen met het bijhouden van misdaadcijfers, was de jaarlijkse kans nog één op de 2000. De trend is evident dalende. Waarom deze daalt is niet heel duidelijk. Onderzoekers vermoeden dat mannen veel meer tijd binnenshuis doorbrengen, gamend of voetbal kijkend voor de tv. Met een pilsje op de bank loop je zowel minder kans om te moorden als om te worden vermoord. Vrouwen worden vaak gedood door hun partner en waren eerder slachtoffer van huiselijk geweld. Vroeger konden vrouwen nergens heen, vandaag is er volop professionele hulp en verlaten vrouwen sneller hun gewelddadige vriendje.
In 2020 daalde zelfs het aantal criminele liquidaties. Aan het begin van deze eeuw waren er tientallen afrekeningen in het criminele milieu, vorig jaar waren het er nog acht. Na de aanslag op Peter R. de Vries valt het moeilijk te geloven, maar de belangrijkste reden voor de recente afname zou wel eens de arrestatie van zware jongens als Ridouan T. geweest kunnen zijn. Waarschijnlijk gingen ook heel wat moorden niet door omdat de Franse en Nederlandse politie de telefoons van duizenden criminelen wist te hacken. De georganiseerde misdaad is dan wel wreder en wijdvertakter dan ooit, onze opsporingsdiensten zitten ook niet stil.
Geweld daalt over de hele linie
Niet alleen daalt het aantal gevallen van moord en doodslag, over de hele linie daalt het gebruik van geweld. Ooit was het voor mannen normaal om hun vrouwen en kinderen te slaan. Onderwijzers mepten hun leerlingen met linialen. Overheden brachten misdadigers nog aan de galg. In 1977 onthoofde Frankrijk nog een misdadiger met de guillotine. Vandaag is dit onvoorstelbaar. Waarschijnlijk leven we in een van de minst gewelddadige samenlevingen ooit. En de vraag is waarom we dit niet weten of geloven.
De eerste reden is dat de criminaliteit weliswaar daalt, maar dat we veel meer horen over de criminaliteit die overblijft. Was een misdaadjournalist in het Amsterdam van de jaren ’60 neergeschoten, dan hadden zijn stadsgenoten het pas een dag later in het Parool gelezen. De rest van Nederland zou er amper iets van hebben meegekregen. Nu was de aanslag op De Vries zelfs breaking news in Berlijn, New York en Hong Kong.
Hogere morele standaarden
Een tweede reden zijn onze morele standaarden. Deze zijn fors opgehoogd: we vinden geweld vandaag zo stuitend, dat elke variant die ons bereikt afschuw opwekt. Tot ver in de jaren ’30 trokken openbare onthoofdingen in Frankrijk nog tal van toeschouwers. Als aandenken depten dames hun zakdoekjes in het bloed van de geëxecuteerden. In 2002 en 2004 verschenen foto’s van de vermoordde Fortuyn en Van Gogh nog in alle kranten. Van de zwaargewonde De Vries vind je nu alleen foto’s op louche websites als GeenStijl.
Dat moord en doodslag al eeuwenlang afnemen, is geen reden voor zelfgenoegzaamheid. Het gebeurde voor een groot deel omdat door de recente geschiedenis heen concrete mensen zich daarvoor inzetten. Wel kunnen de dalende cijfers ons motiveren om dat te blijven doen, er nog beter in te worden en het bestaande geweld verder terug te dringen. Omdat het ons gisteren lukte, kan dat morgen ook. Dat we vandaag veiliger zijn dan ooit, brengt ons ook op nieuwe vragen. Vroegen we eerder ‘waarom is er zoveel geweld’ of ‘waarom moorden mensen?’ nu kunnen we die vraag aanvullen met ‘hoe hebben we onze samenleving zoveel vreedzamer gemaakt?’ Want we leren niet alleen van de fouten die we maken, we leren ook van wat we goed hebben gedaan.
* deze cursieve zin (dat Nederland een criminaliteitsgolf kende die startte in de jaren ’70 en weer afneemt sinds 1992) stond in een eerdere versie van dit artikel maar heb ik per abuis geschrapt in de definitieve versie. Ze is echter relevant omdat het percentage moorden tussen de Eerste Wereldoorlog en de jaren ’60 nog lager lag dan vandaag. De neergang van moord- en doodslag in Nederland is geen rechte lijn, maar voltrekt zich in golfbewegingen. Dit had ik in het artikel beter moeten vermelden.
Ralf Bodelier organiseert ‘abdijsessies inspireren met vooruitgang’.