Ook deze zomer zullen Roma-muzikantjes weer in Brabantse winkelstraten spelen. Meer begrip voor hun achtergrond kan ons behoeden voor hardvochtig oordelen
Vorig jaar waren ze doorlopend in het nieuws: de Roma-kinderen met hun accordeons in de winkelstraten van Den Bosch. Dit jaar is het relatief stil rond de muzikantjes. Daar heeft een prachtige reportage in onder meer het Brabants Dagblad over het Roemeense Roma-dorp Bacioiu zeker aan bijgedragen. Journalist Twan van den Brand die deze reportage vlak voor kerst schreef, deed wat journalisten veel vaker zouden moeten doen. Hij ging op zoek naar het verhaal achter de kinderen en reisde af naar het straatarme dorp waar een van hen, de dertienjarige Marta Moldoveanu met haar familie woont.Het verhaal van de familie Moldoveanu, zo berichtte Van den Brand, is voor alles een verhaal van bittere armoede. De ouders van Marta proberen op allerlei mogelijke manieren de touwtjes aan elkaar te knopen. En het laten werken van hun dertienjarige dochter tijdens de zomervakantie is daar één van. In Den Bosch zette Marta in die maanden rond de duizend euro om. De rest van de tijd is ze thuis in Roemenië waar ze gewoon naar school gaat.
Het was het knappe van Van den Brand’s verhaal dat hij de situatie in Marta’s gezin zo invoelbaar maakte. Wanneer je straatarm bent, zul je toch moeten zien te overleven. En wanneer er in je land geen sociaal vangnet is, zoals in Nederland, dan gebruik je onorthodoxe methoden. Al zijn die ook weer niet zó onorthodox. Tot in de jaren ’60 was het in Brabant nog volstrekt geaccepteerd dat boerenouders hun kinderen in mei en juni van school hielden om te helpen hooien. Ook toen bestond de leerplicht al. Maar tijdens de hooitijd lukte het nu eenmaal niet om ideaal en werkelijkheid samen te brengen.
De lange reportage van Twan van den Brand is op de site van het Brabants Dagblad na te lezen. Diezelfde site biedt lezers ook de mogelijkheid om te reageren. Bij het verhaal van Marta’s dorp staat echter niet één reactie. Dat is wel anders bij nieuwsberichten over hetzelfde onderwerp. Berichten waarin niets werd verteld over achtergronden van de Roma-kinderen. Als reactie op die berichten oordeelden sommige lezers hardvochtig over de kinderen als ‘straatvervuiling’ en ‘grote rotzooi’. Ze hadden het over ‘inpakken en wegwezen’ en iemand meende dat door hun aanwezigheid ‘mijn stad, mijn stad niet meer is’.
Op de lange reportage uit Roemenië reageerde echter niemand. Waarschijnlijk omdat de Roma plots in beeld kwamen als mensen van vlees en bloed. Veel lezers realiseerden zich hoe lastig de situatie voor deze mensen is. Je zou maar eens in zo’n Roemeens gat geboren zijn. Je zou maar eens in een koude hut van leem wonen met een dorpspomp aan de voet van de heuvel als enige watervoorziening. De lezers maakten kennis met de ouders van Marta en kwamen er achter dat het meisje wel degelijk naar school gaat, dat ze een acht voor haar proefwerk rekenen had en later dokter wil worden.
Reportages als deze zijn helaas schaars. Te vaak ontbreken tijd, geld en journalistieke inspiratie om daadwerkelijk op zoek te gaan naar de werkelijkheid achter de platte feiten. En toch is het hoogst noodzakelijk dat kranten veel meer van deze verhalen publiceren. Zeker wanneer het om uiterst kwetsbare groepen gaat als Roma en Sinti. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd naar schatting tachtig procent van alle ‘zigeuners’ door de nazi’s vergast. Tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië werden de ‘gypsies’ etnisch gezuiverd. Vandaag jagen neonazistische skinheads op Roma en Sinti in het oude oosten van Europa.
Doet het feit dat de Roma arm en kwetsbaar zijn, of dat we nu meer over Marta en haar achtergrond weten, iets af aan de stelling dat ook Roma-kinderen leerplichtig zijn? Nee, natuurlijk niet. Alle kinderen, dus ook de Roma, hebben het recht en de plicht om te leren lezen en schrijven. We zullen dit ideaal echter nooit bereiken door de muzikantjes simpelweg van onze straten te weren. Dat lukt alleen wanneer we iets te doen aan schrijnende situaties waar journalisten als Van den Brand ons mee confronteren.
(Brabants Dagblad, voorjaar 2008)